De grote verdienste van een boek als Een Klein Leven van Hanya Yanagihara is dat het de tijd en de ruimte neemt om het abnormale een recht op leven te geven: Yanagihara maakt van haar patiënt een mens. Net door inzicht te geven in diens bodemloze verdriet, weet ze de aanvankelijke afkeer voor zijn zelfdestructieve gedrag om te keren in begrip, inzicht en mededogen. Het resultaat is een fascinerende leeservaring.
Een miljoen mensen in hetzelfde hongerschuitje zou een toestand moeten zijn die ons allen aangaat. Een schande die om directe actie schreeuwt. Ik kan die humanitaire rekenkunde eerlijk gezegd niet volgen. Je laten imponeren door de grote getallen is alleen maar oppervlakkig.
Ik werkte de afgelopen jaren voor stadstheaters: de realiteit van die schaarse mensen in de kunst met een vast maandloon. Vooral bij hen is de angst immens. Ze verliezen zich in hun positionering, repeteren met de iPhone bij de hand en regelen de dagdagelijkse sleur van hun leven. De angst om dat persoonlijke comfort kwijt te spelen is van een pijnlijke arrogantie.
Het spreekt voor zich dat de toekomst een mysterie blijft, maar moet dat ons tegenhouden om ons anticipatievermogen aan te scherpen? Door zijn unieke taligheid kan een kunstwerk ons treffen met de kracht van een epifanie, en tegelijk het mysterie intact laten.
Antwoordelijkheid veronderstelt aandachtzaamheid en aanraakbaarheid en is levensnoodzakelijk voor een gezonde psyche en samenleving. Het is het empathische gevoel ‘iets’ te willen laten weten aan wie of wat ons aanspreekt, bedoeld of onbedoeld. En dus een teken van leven geven.
Kan kunst iets betekenen in deze ontvlammende wereld van genocide, vluchtelingenstromen en terrorisme? Ik denk het wel. We hebben net nu meer kunst in onze samenleving nodig, om de sociale cohesie te versterken. En om onze dierlijke driften en angsten te sublimeren, te laten transformeren naar het intermenselijke, in plaats van ze angstvallig in een lockdown op te sluiten.
Opgewektheid, vrolijkheid, lacherigheid, optimisme, blijheid, uitgelatenheid: het valt allemaal nog wel te verdragen. Maar blijmoedigheid heeft precies dat beetje extra, die religieuze toets, die rundachtige volharding tegen beter weten in, en een soort Amerikaanse sentimentaliteit die deze hele emotie zo onverteerbaar maakt.
Deels is bewondering de verrukking of ontroering die je ervaart bij een voorstelling of een film, maar ook een bijzonder moment op een feest of familiegebeurtenis kan je ontroeren. Tegelijk moet er méér gebeuren, zoals bij een boek dat je vervoert en meevoert naar een illusionaire wereld. Je bent wie en waar je bent, in meerdere werelden tegelijk.
Bedachtzaamheid is wél een hartstocht. Het is almaar dieper willen zien, dichter tot de kern willen komen, je gedachten steeds opnieuw tegen het licht willen houden, de wereld steeds inniger willen doorgronden. Toch zal bedachtzaamheid nooit een populaire emotie worden.
Ook vandaag nog, wanneer het leven mij rake klappen uitdeelt en de ontmoediging lonkt, dan zoek ik soelaas bij de brutaliteit van Goya. Goya heeft mij sterk gemaakt. Goya leerde mij spuwen en schimpen en ‘fuck you’ zeggen. Niemand kan mij klein krijgen, zelfs ik mezelf niet.
Met eenzaamheid leren omgaan, ze leren koesteren zelfs, doe je niet alleen door gedichten van Pessoa te lezen, films van Bergman of Herzog te zien, stukken van Sofokles te analyseren, maar vooral door te oefenen. Noem het schrijven, schilderen, iets maken.
Je moet als kunstenaar stevig in je schoenen staan om je publiek te durven irriteren. De kunst van het bloed onder de nagels vandaan halen, is een moeilijke evenwichtsoefening: hoeveel ergernis kan de toeschouwer aan?
'De essentie van alle mooie kunst, van alle grote kunst, is dankbaarheid.' (Friedrich Nietzsche) 'Plezier is de simpelste vorm van dankbaarheid.' (Karl Barth) 'Geluk kan je niet bezitten, verdienen of consumeren. Geluk is de spirituele ervaring elke minuut te beleven met liefde, gratie en dankbaarheid.' (Denis Waitley)
Toen ik zeven was, zag ik God verschijnen. Ik zat gewoon op de achterbank van onze auto en keek achter mij in de nachtblauwe lucht omhoog. Naast de gouden maan dreven Maria en Jozef in verstilde beweging voorbij.