Het spreekt voor zich dat de toekomst een mysterie blijft, maar moet dat ons tegenhouden om ons anticipatievermogen aan te scherpen? Door zijn unieke taligheid kan een kunstwerk ons treffen met de kracht van een epifanie, en tegelijk het mysterie intact laten.
In zijn jongste boek Het andere Parijs spit de Belgisch-Amerikaanse schrijver Luc Sante verhalen boven over het rauwe en wilde leven aan de onderkant van de lichtstad die altijd onderbelicht zijn gebleven. Ze hebben Parijs mee gevormd, maar werden bedolven onder het puin van de zoveelste stedenbouwkundige kaalslag, of opgekuist met het oog op het gelikte plaatje dat Parijs, zoals elke toeristische trekpleister, graag van zichzelf creëert, netjes gegentrificeerd. Toch legt Sante koppig hun alternatieve geschiedenis bloot. En die stemt ongehoorzaam. Een gesprek.
Vrouwen maken kunst, schrijven boeken en spelen theater. Toch lijkt dat niet zo als je de geschiedenisboeken erop naslaat. En ook in het hedendaagse kunstenlandschap pronken er nog steeds meer mannen op de affiche dan vrouwen. Wat doen directeurs, programmatoren en uitgevers om dit te verhelpen? Catherine de Zegher, Nele Hendrickx, Dirk Snauwaert en Katleen Van Langendonck bepalen mee de etalage van de kunsten. Volgens hen is de inhaalbeweging ingezet, maar mag het altijd nog iets meer zijn.
In film en literatuur lijken mannen vooral op wraak te zinnen als ze in hun eer worden gekrenkt terwijl vrouwen dan weer bijzonder rancuneus uit de hoek komen als ze worden afgewezen. Vooral de overspelige man moet het vaak ontgelden. Hoe kunnen vrouwelijke wraakfantasieën voorbij dit cliché raken en het verlangen om door een man of een gemeenschap te worden omarmd omzetten in een strategie die ook mannen helpt om voorbij het revanchisme te denken?
Eind juni viel de subsidiehakbijl op het kunstenaarsinitiatief Voorkamer, pijnlijk genoeg exact twintig jaar na de oprichting door Rik De Boe en Peter Morrens. In één klap werd de toekomst onthoofd die werd voorbereid, en een sterke traditie van hedendaagse kunst tonen en maken in Vlaanderen. Wat een verjaardagsfeest had moeten worden in de historische Heilige Geest-site in Lier waar Voorkamer al tien jaar tentoonstelt, werd zo onverwacht De Laatste Show, ‘licht misplaatst dansfeest’ inbegrepen. Een gesprek met de oprichters over het leven na de kater.
Met haar confronterende studies rond internationale handel, migratiestromen en de globale stad heeft de Nederlands-Amerikaanse sociologe Saskia Sassen impact gehad tot ver buiten academia. Haar jongste boek Uitstoting herinnert niet alleen aan de transformaties van de voorbije vijftig jaar, maar waarschuwt ook voor wat er de komende vijftig jaar zou kunnen gebeuren. ‘Algemeen aanvaarde termen als “groei” en “vooruitgang” schilderen de feiten veel te mooi af.’
We moeten onze angsten overwinnen. Want wie bang is, is volgens de Amerikaanse filosoof Michael Hardt niet in staat tot politieke actie. Gelukkig ziet Hardt overal ter wereld verzetshaarden die de ‘love of the people’ als alternatief poneren voor de angstcultuur. En neen: ‘Geloof in de liefde kan niet zomaar als naïef worden afgedaan.’
Wanneer wordt kunst politiek? En is daar een dringende reden toe in tijden van angst en terreur? Alle redenen zijn in elk geval goed om met Thierry de Duve te praten, eminent kenner van Marcel Duchamp en ingewerkt in de historische paradoxen die de hedendaagse kunst nog altijd kenmerken. Resultaat is een les in nederigheid over de hoge hoop om de wereld te veranderen. ‘Zag je ooit iemand knielen voor een Madonna van Bellini?’
De kunst staat stijf van angst: in het iconische ‘De schreeuw’ van Edvard Munch – zo iconisch dat het zijn overige oeuvre al snel is gaan overschreeuwen – bedekt de afgebeelde figuur zich de oren om het krijsen van het expressionistisch deinende universum niet te hoeven horen. Zijn er constructievere lessen te trekken uit de kunst als het gaat over onze omgang met angst? Vijf schrikbeelden, geplukt uit de letteren, de muziek en de film, die ons iets leren over hoe we wel, of beter niet, met onze angst kunnen omgaan.
Van uitpuilende mailboxen en agenda’s tot overproductie en overbevolking: onze kleine én grote wereld lijdt aan ‘vervolling’, aan een groeiend teveel. Ook in de cultuursector leeft dat gevoel: we doen te veel voor de beschikbare draagkracht. Moet het dan allemaal wat minder? Voor kunstenaar Sarah Vanhee en filosoof Karim Benammar ligt het probleem niet zozeer in de overvloed op zich, wel in onze omgang ermee. ‘We moeten meer onszelf durven te zijn, los van wat er verwacht wordt.’
Kan de onverzettelijkheid van Barnett Newman, Mark Rothko en Agnes Martin het kunstenaarschap en de kunstschool van nu inspireren? In het naoorlogse New York was het abstract-expressionisme een aberratie, een baldadig statement, een artistieke pendant van politieke en sociale revoluties. Vandaag lijken de idealen van weleer vervlogen en krijgt abstracte kunst bedenkelijke labels als ‘crapstraction’ en ‘zombie formalism’ toegezwaaid. En toch zijn de eerste tekenen van een nieuw verbond al zichtbaar.
Hoe bereid je studenten architectuur en muziek het best voor op de beroepspraktijk en wat kunnen ze van elkaar leren? Componist Jeroen D'hoe en architect Jo Van Den Berghe, allebei docent en ervaringsdeskundige, gingen op zoek naar elkaars handen, tastend naar het gebied waar de uomo universale de virtuoos overvleugelt. Een gesprek over techniek, esthetiek en de ruimte ertussen.
De Japanse regisseur Hirokazu Kore-Eda kijkt niet op een familiecrisis meer of minder. Waar in zijn vorige film Like Father, Like Son (2013) een vader nog worstelde met het besef dat zijn zoon niet van hem bleek, is het nu aan drie zussen om het halfzusje uit het tweede huwelijk van hun vader te bemoederen in Our Little Sister (2015).
De epische films van de Portugese cineast Pedro Costa vragen om geduldig peuzelwerk. Het zijn pijnlijke wandelingen door de restanten van een mensenleven, een politieke revolutie en een zieltogende beschaving met gedichten, schilderijen en gezangen als zalvende reisgezellen. In zijn verzet tegen een snelle en licht verteerbare cinema wijst Costa de weg naar een mooiere en betere toekomst, voor de jonge filmmaker en de ontredderde mens.