Nr. 72 juni - juli 2016

‘Radioactief materiaal, opgeslagen in betonnen tunnels diep onder de grond, kan een catastrofale ramp veroorzaken tot ver in de toekomst, tot in een tijdperk waar we ons nauwelijks iets bij kunnen voorstellen.’ Dat komt niet uit een pamflet van Greenpeace, maar uit de perstekst van Riddle of the Burial Grounds, een tentoonstelling van Extra City. Kan kunst ons wel iets helpen voor te stellen bij die lange nucleaire hypotheek?

Jarenlang was theater de vaste bakvorm van de sociaal-artistieke praktijk, naast wat beeldende kunst. Maar nu laat Somer van Victoria Deluxe ineens zien dat film misschien wel een veel waardiger medium is om gewone ongewone mensen zichtbaar mee te maken. De film schetst een camping aan zee als een maatschappelijke biotoop, en bevraagt niet alleen de sociaal-artistieke traditie, maar ook de filmindustrie zelf. 

Zo geloofde men dat het zou gaan: het geloof zou verdwijnen, de secularisering van de samenleving zou zich onherroepelijk doorzetten. Dat moest wel: de verlichting bevrijdde de mensheid uit de kerkelijke ketenen, Nietzsche verklaarde God dood, wetenschap legde de wereld uit, kunst werd heilig verklaard. Maar zo ging het niet. Net na 9/11 verklaarde Jürgen Habermas onze tijd ‘postseculier’. We geloven dus weer in geloven, klinkt het. Een aftocht naar denkbeelden van voor de verlichting of de volgende stap in een intercultureel denkend humanisme?

Wie zich geen vooruitgang kan voorstellen zonder kerncentrales of een pensioenleeftijd op zevenenzestig jaar, moet maar eens gaan kijken naar Demain. Meer dan één miljoen mensen hebben de documentaire intussen gezien. Met een budget van 1,4 miljoen euro, voor een belangrijk deel bijeengehaald via crowdfunding, hebben makers Cyril Dion en Mélanie Laurent een pracht van een manifest gemaakt. Met vele levende voorbeelden maant Demain ons aan om ons sputterende vooruitgangsdenken dringend heruit te vinden.

De verhouding tussen kunst en technologische vooruitgang is op honderd jaar tijd drastisch veranderd. De ongebreidelde geestdrift waarmee de futuristen de allernieuwste technologie nog konden bejubelen als een heerlijk ontwrichtende maatschappelijke vooruitgang, doet nu ronduit bevreemdend aan. Na twee technologisch en industrieel aangejaagde wereldbranden en met een nakende klimaatcrisis in het vooruitzicht, is technologie haar onschuld voorgoed verloren. Zeker van kunstenaars vraagt dat een veel kritischer verhouding tot nieuwe technologieën.

Hoe zal onze toekomst eruitzien? Die vraag hield vorige eeuw zoveel schrijvers en cineasten in de ban dat het een genre werd: sciencefiction. Ondertussen overleefden we zowel 1984 als Back To The Future en weten we dat die toekomst alweer geschiedenis is. Voor High-Rise dook de Britse cineast Ben Wheatley daarom naar het einde van de vooruitgang: ‘Het voelt alsof de film zowel een periodedrama als een sciencefictionprent is.’

We denken te veel, en voelen te weinig, besluit de Britse filosoof John Thackara in How to Thrive in the Next Economy, een boek vol sterke analyses en alternatieven. Opvoeding en beschaving hebben ons afgescheiden van vitale kennis. Te veel focus op taal, cijfers en kunst zet de wereld op een veilige afstand. Vooruitgang volgens Thackara? We moeten opnieuw aansluiting zoeken met de ander en met de aarde zelf. Terug naar het wildebeest in ons.