Terwijl Europa kampt met meer dan één identiteitscrisis, profileren nieuwe groeilanden zich als een wissel op de toekomst. Wat doet die gewijzigde orde met de ‘witte’ Europese cultuur? Een reis rond de wereld, om ideeën te winnen voor en over het Westen. Rekto:verso globaliseert.
Het is precies twintig jaar geleden dat Toni Morrison, als eerste Afro-Amerikaanse schrijfster, de Nobelprijs Literatuur in ontvangst mocht nemen. Haar oeuvre stond niet alleen voor de erkenning van een ‘authentieke’ zwarte gemeenschap en literatuur, Morrison maakte ook de westerse literaire praktijk extra zelfkritisch. Kort voor haar Nobelprijs schreef ze een scherp boekje dat de ‘witte cultuur’ naar zichzelf deed kijken. Playing in the Dark – Whiteness and the Literary Imagination analyseerde hoe alle grote Amerikaanse romans (van Twain, Melville, Hemingway) enkel rond blanke helden draaiden, en hoe die tegenover onuitgewerkte zwarte personages een zelfbeeld van macht, controle en onafhankelijkheid moesten handhaven. Vanuit haar dubbele bewustzijn doorprikte Morrison de constructie van een blanke onaantastbaarheid.
Er is iets vreemds aan de hand met droomfabriek Hollywood. Telkens een nieuw avontuur van Bond, Batman of een andere (super)held verschijnt, spat de somberte van het scherm. Niets entertainment. De helden lijden aan depressies en identiteitscrises, en de wereld is er al niet veel beter aan toe. Is de zorgeloze blockbuster van weleer voorgoed verleden tijd? En vinden wij dat als publiek eigenlijk wel erg?
Steeds luider klinkt de roep dat de boekensector lijdt aan overproductie. Er zouden te veel boeken van de band rollen. Maar de economische problemen van het boekenbedrijf liggen een stuk breder en genuanceerder. Ook de boekenwinkels en de bibliotheken hebben het lastig. En in essentie is er niet zozeer een aanbod-, maar een vraagprobleem: u, de lezer, leest te weinig en te weinig divers. Een diagnose en een aanzet tot oplossingen.
Beste Ivo Dimchev, ik snap het niet. Ik begrijp niet precies waar je op uit bent, als artiest. En als ik het wel snap, als het je gaat om wat ik meen te zien, dan zou dat pas echt veelzeggend zijn voor de staat van de kunst, en de staat van al die programmatoren en critici in Europa die jou tot hun nieuwe chouchou lijken te bombarderen.
De klok springt op 0.00 uur en gejoel stijgt op uit de straten van Madrid. Geen feestgedruis, maar sluitende bars en hevig oproer. Het is 14 november en Europa staakt. Vooral in de zuidelijke crisislanden wordt het werk resoluut neergelegd. De bevolking is de aanhoudende bezuinigingen en de slepende werkloosheid beu. Een problematiek die ook de kunstensector niet koud laat, al blijft die niet bij de pakken zitten.
Op de hoes van Sonic Youths Dirty staat een fel oranje, gebreide poppetje. Het staart je wat ongemakkelijk aan, met iets te veel verwachting en hoop in die glimlach. Mij is die hoes altijd meer bijgebleven dan de plaat zelf. Niet veel later ontdekte ik gelijkaardige werken van, zo bleek, dezelfde kunstenaar. Het ging om patchwork en quilts gemaakt van halve knuffels en troetels, breiwerk, haakwerk, felle kleuren. Warm en toch verontrustend. Het ging om Mike Kelley.
Geluid klinkt in ons leven voortdurend op de achtergrond, tot het ineens naar voren treedt. Dan worden klanken een gebruiksmiddel, een vorm van cultuur. Met een doel, een betekenis, een geschiedenis. Zo heeft vooral de industrialisering onze soundscape beslissend veranderd. Lawaai werd de inzet van een strijd tussen sociale onderdrukking en individuele vrijheid.
Entropic Empire: On the City of Man in the Age of Disaster verzamelt filosofische essays, casestudies en dagboekfragmenten die Lieven De Cauter tussen 2006 en 2012 schreef over het post-9/11-tijdperk. Het boek biedt een panoramisch beeld van een wereld in verandering en geeft zowel de filosoof als de politieke activist in De Cauter een stem.
Op de cover: een sokkel met enkel nog Henry Morton Stanleys schoenen. De rest van zijn cartooneske postuur ligt ongemakkelijk tegen de grond, alsof het nog aan het vallen is.
Europa lijkt het noorden kwijt. Minstens in de geesten taant onze leidende en welvarende positie. Tijd om een aantal inspirerende denkers te volgen naar het Zuiden, dat – ten goede en ten kwade – kan gelden als een laboratorium voor wereldwijde ontwikkelingen en creatieve strategieën.
Hoe zou het in deze nieuwe wereld nog zijn met het oude Europa? De eenheidsmunt wankelt, jongeren vallen zonder werk, nationalisten scoren. Is het economische en culturele zelfbeeld van Europa aan herziening toe? Eurocommissaris Karel De Gucht en directeur Peter de Caluwe van De Munt vinden elkaar in een verlicht optimisme. ‘Het enige wat Europa te vrezen heeft, is haar eigen mentale veroudering.’
Rekto:verso vroeg vijftien culturele wereldburgers welke kunstenaar of creatie hen ooit iets fundamenteels deed beseffen over hun eigen westerse blik. Hun antwoorden lezen als een brede waaier gedachten over wijzigende culturele evidenties en verhoudingen.
In het gerenommeerde Victoria and Albert Museum (V&A) in Londen loopt momenteel de fototentoonstelling Light from the Middle East. Ze groepeert werken van enkele van de bekendste kunstenaars uit het ‘Midden-Oosten’. V&A onderstreept daarmee de stijgende impact van niet-westerse actuele kunst, maar bevestigt tegelijk hoe vormen van ‘witte’ normering onherroepelijk terugkeren.