Nr. 47 mei - juni 2011

Dossier: Ambacht

Op vele vlakken valt een hernieuwde aandacht voor het ambacht waar te nemen. Kunstenaars willen opnieuw iets kunnen, werken met materialen, opnieuw hun handen vuilmaken. Het einde van het conceptualisme of een anti-intellectualistische reflex?

 

Redactioneel: Ambacht en traagheid

Schuren, wrijven, uitgommen, krassen, mengen, deppen, rochelen en spuwen – het kwam er allemaal aan te pas toen de Britse romantische schilder William Turner meesterwerken als ‘Eruption of Vesuvius’ (1817), ‘The Fighting Téméraire’ (1839) of ‘Rain, Steam and Speed – The Great Western Railway’ (1844) maakte.

Over de kunst van het maken van stilstaand beeld

Als reactie op de triomf van le n’importe quoi dat de laatste decennia in onze musea wordt opgevoerd ─ van de Cloaca van Wim Delvoye tot Lawrence Weiners spreuken op de vloer ─ wordt de roep naar het ambachtelijke steeds luider. Is dat ongenoegen gerechtvaardigd, en zo ja, is een terugkeer naar het ambacht de oplossing? Eigenlijk gaat het hier om een vals dilemma waarvoor vruchtbaarder oplossingen bestaan. Het komt erop aan te begrijpen waarom niet alleen schilderkunst, maar vooral het aloude paradigma van de beeldende kunst als spiegel van de zichtbare werkelijkheid in toenemende mate in vraag worden gesteld.

 

Een verrassend ambachtelijk schrijverschap. Over P.F. Thomése

Schrijven is een vak, maar heeft de hedendaagse literatuur ook nog iets met ambacht te maken, zonder dat het meteen over rijmelarijen of andere vormen van literair kantklossen hoeft te gaan? Jazeker. Maarten Dessing stelt voor: P.F. Thomése, een van de meest verfrissende Nederlandstalige schrijvers van het moment. En dat ligt, verrassend genoeg, helemaal aan zijn ambachtelijke benadering van het schrijverschap. Geef hem een genre en hij maakt je een boek. Geheel volgens de regels en toch onnavolgbaar!

 

Ambacht in circus en visueel theater

Ambacht wordt vaak benoemd als iets wat de kunsten verloren zijn. Maar kun je er ook te veel van hebben? Of er te hard aan vasthangen? Het zijn vragen waar vandaag zowel circustheater als het ‘visuele theater’ (de hedendaagse mime) mee kampen. Waar dient het bijzondere metier van hun artiesten juist toe?

Conceptuele muziek, zegt u?

Muziek bestaat pas als ze wordt gespeeld. Een scheiding tussen hoofd en hand, tussen concept en uitvoering zoals die in de beeldende kunst kon ontstaan, is daarom in de muziek niet aan de orde. Zelfs voor de ‘conceptuele’ muziek van de Amerikaanse componist Steve Reich geldt dat daarin het ambacht van de uitvoerder steeds is verondersteld. Met Philip Glass en Terry Riley schreef Reich in de jaren 1960 en 1970 Minimal Music. Maar ook zijn meest minimale compositie, een stuk voor twee paar klappende handen, veronderstelt al een grote muzikale vaardigheid. Zonder ambacht kan muziek niet bestaan.

 

Elektronische muziek: human after all

Nergens is de terugkeer naar ambacht in de kunst manifester dan in de (elektronische) popmuziek. De tijd dat elektronische muziek houterig, steriel en kil klonk, is voorbij. De laatste jaren wordt de computer in het productieproces steeds vaker vergezeld van echte instrumenten. Er waait een organische wind door het elektronische muzieklandschap, die het haast compleet gedigitaliseerde genre op die manier opnieuw een ziel injecteert. Ongeacht of het resultaat witchhouse, sadstep of post-weet-ik-veel-wat heet, niemand kan ontkennen dat de tendens naar een humaan en warm geluid ingezet is.

 

Het ambachtelijke effect van super 16 mm: 'Black Swan'

Op de filmset is de director of photography (DoP), met zijn scherpe oog voor het juiste licht en kadrering, de rechterhand van de regisseur. Hij is de ambachtsman bij uitstek: hij heeft voeling met het materiaal, de filmstock, met de camera en de lenzen. Met de digitalisering lijkt de functie van de DoP uit te hollen ten voordele van de colorist of de grader, die allerlei oneffenheden in de nabewerking wegpoetst en (kleur)correcties doorvoert. Digitale cinema is, om met Lev Manovich te spreken, een soort handschilderen per computer. Teruggrijpen op een analoge en ambachtelijk-fotografische werkwijze kan strategisch zijn, zoals in Black Swan (Darren Aronofsky, 2010).

 

De ambacht van het zien

Niet het technische procedé of het audiovisuele materiaal dat een regisseur kiest, vormt de kern van het filmische ambacht, maar de blik van de regisseur zelf. Is die in staat zijn omgeving op een specifieke manier waar te nemen en die waarneming in beeld en klank te vertalen? Enkel dan kan hij een (denkbeeldige) realiteit op doek weergeven. Hoe kijkt een regisseur? En hoe zet hij dat kijken in? Daar ligt de ware kern van het ambacht.

 

De materiaalkunst van Einstürzende Neubauten

Als er één band is die nooit de voeling met het materiaal heeft verloren, dan is het wel Einstürzende Neubauten (EN). Die Duitse proto-industrial-rockers ruilden het traditionele instrumentarium systematisch in voor staalplaten, schrootafval en bouwmaterialen. Vorig jaar verscheen het vierde deel van hun compilatieserie Strategies Against Architecture (SAA): een overzicht van de jaren 2002 tot 2010, het derde decennium in hun bestaan. SAA IV bevestigt de werkwijze waaraan EN gedurende dertig jaar trouw is gebleven.

 

'En avant la main!' Nieuw-ambachtelijke kunst

Het was Arthur C. Danto die in de jaren 1980 verklaarde dat wij nu met zijn allen in het post-historische tijdperk vertoeven waarin alles kunst kan worden, van het urinoir van Duchamp over de Brillo Boxes van Warhol (waar Danto zijn verhaal aan ophing) tot een renovatie van Orlan. Een bevrijdende gedachte, maar tegelijk ook beklemmend: want als alles kunst is of kan zijn, treedt al snel de verveling van de snelle bevrediging op, het ongenoegen van de ontbrekende uitdaging.

 

Zijn tweede huid. David Claerbout in Wiels

David Claerbouts De tijd die blijft in Wiels wordt aangeboden als een carrièreoverzicht. Maar dat is misleidend.

De kunst van het ontwijken. Kunst en censuur in Iran

De democratische omwenteling in de Arabische wereld zorgde ook in een niet-Arabisch land als Iran voor een opflakkering van protest. Maar net als na de presidentsoverwinning van Ahmadinejad in 2009 werd dat verzet de kop ingedrukt. Censuur en sociale controle moeten de strikte islamitische waarden en normen blijven bewaken. Hoe gaan Iraanse kunstenaars daarmee om? Speelt die repressie enkel in hun nadeel?

 

Lichaam, ziel en vrije markt

Het KunstenfestivaldesArts mag zich opnieuw verheugen op de komst van de Duitse theatermaker René Pollesch, deze keer met Ich schau dir in die Augen. De solo bewijst hoe adembenemend Pollesch’ ‘toneelspelerstoneel’ kan zijn. Acteur Fabian Henrichs werd voor zijn prestatie door Theater Heute uitgeroepen tot toneelspeler van het jaar.

 

Meer dan melancholie. Panorama van recente Scandinavische fictie

Signalement: Vreemdelingen op het scherm

Signalement: 'They Live' - Leven in de filmkritiek

Het heerlijke alaam

Antwerpen Centraal

Lacunes in de memorie. Belgische archieven en Walter Leblanc

Hoe zou het nog met de media zijn?

'Mediakritiek die ertoe doet, verschijnt niet in de Vlaamse media'

'Ik ga niet sterven voor de mediakritiek'

'Openingen maken voor allochtone mediagebruikers'

Vier acteursportretten: acteren in stijl