'The Wolfman' loopt verloren in oogstrelende beelden

Met The Wolfman bracht Hollywood alweer een blockbuster uit die de duistere kant van de mens exploreert via allerlei fijne en minder fijne monsters. Niet alleen de weerwolf, ook de vampier is helemaal terug: denk aan Twilight (Catherine Hardwicke, 2008) en Twilight: New Moon (Chris Weitz, 2009). Vele critici zijn sceptisch over de artistieke waarde van die films, maar het publiek lust er overduidelijk pap van. De aloude monsters zijn dan ook sterk gemoderniseerd voor de hedendaagse kijker. Maar hoe?

Tot op zekere hoogte vertegenwoordigen horrormonsters het perverse dat aan seksualiteit kleeft. Zeker bij vampiers is die symboliek opzichtig. De vaak als een kus beschreven beet van een vampier heeft zoveel weg van de daad dat het, zoals de Britse professor Richard Dyer stelt, bijna pervers is om het niet zo te zien. Bovendien vindt die daad vaak plaats in een privéruimte, zoals een slaapkamer. Verder poogt de vampier doorgaans krampachtig te voorkomen dat zijn aard wordt ontdekt. De parallel met het leven van de 'homoseksueel in de kast' is nooit ver weg. Ten slotte moet de vampier bloed drinken om in leven te blijven en kan hij het niet helpen dat hij anderen met zijn charme betovert.

Daarmee vergeleken is het vooral bij jongeren zo populaire Twilight een lightversie van het vampierengenre. Het tienermeisje Bella Swan (Kristen Stewart) wordt verliefd op de bleke puber Edward Cullen (Robert Pattinson), die in 1918 door zijn pleegvader tot vampier gebeten werd om niet aan de Spaanse griep te sterven. Als vampier kan Edward zich echter beheersen. Hij slurpt enkel dierenbloed, wat in vampierkringen als 'vegetarisch' bestempeld wordt. Alleen vormt de geur van Bella zijn 'persoonlijke soort heroïne', waardoor hij onzeker is of hij zijn controle zal weten te bewaren als hij haar zoent.

Beschaafde censor

Meer nog dan tot het horrorgenre verhoudt Twilight zich tot Shakespeares Romeo and Juliet. Het scenario is welbekend: een familievete verhindert dat Romeo Juliet zijn geliefde mag noemen. In naam van hun vaders moeten ze van elkaar gescheiden blijven. Bij Bella en Edward uit Twilight is die wet van de vader allerminst heilig. Ze zijn typische kinderen van deze tijd, want Edward is geadopteerd, terwijl Bella inwoont bij haar gescheiden vader, die zich nauwelijks met haar privébesognes bemoeit. Het ware obstakel is Edwards identiteit. Zoals de psychoanalyse ons voorhoudt, gedijt verlangen slechts bij de onmogelijke vervulling ervan: dat maakt Edwards geaardheid tot een noodzakelijke voorwaarde voor permanent smachten. De sequel New Moon borduurt daarop voort. Hier verschijnt de eveneens in Bella geïnteresseerde Jakob (Taylor Lautner), die als weerwolf vijandig staat tegenover vampiers.

In films waarin de mens getransformeerd is tot een ander wezen speelt in regel de spanning tussen sociaal aanvaardbaar gedrag en de ongeremde lusten van het net-niet-meer-menselijke wezen. Twilight schiet als vampierenfilm tekort omdat hij die spanning te weinig cultiveert. Het is een vampier eigen om zijn prooi na te jagen en ten onder te gaan aan een fatale aantrekkingskracht. Niet om onthouding te prediken en rekening te houden met het welzijn van een geliefde. Als ondode die normaliter alle grenzen tart, niet in het minst die van tijd en ruimte, opereert de vampier uit Twilight in de oneigenlijke rol van beschaafde censor. Alsof hij op zijn eentje het verbod van beide vaders uit Romeo and Juliet belichaamt.

Zintuiglijke sensaties
 

Ook The Wolfman (Joe Johnston, 2010) verwijst naar Shakespeare. Titelrol Lawrence Talbot (Benecio del Toro) is een toneelacteur die rollen 'met meerdere gezichten' heeft vertolkt: Hamlet, Richard III, Macbeth. Na de gruweldood van zijn broer Ben zegt hij de bühne op en keert hij als verloren zoon terug naar zijn vaders kasteel te Blackmoor, in het jaar 1891. Daar begint hij te beseffen hoezeer hij de gedachte aan zijn broer verwaarloosd heeft. Bij zijn onderzoek naar de ware toedracht achter diens dood wordt hij gebeten door een weerwolf. Religieuze fanatici zien er Satans list in, terwijl medici interesse tonen voor de onnatuurlijk snelle genezing van de wonde.

Voordat Lawrence bij volle maan daadwerkelijk tot wolf transformeert, bespeurt hij een verscherpt gehoor en scant de camera het lichaam van Bens verloofde Gwen (Emily Blunt), ten teken van zijn toegenomen libido. Waar hij zich als acteur steeds verschool achter rollen, beleeft hij als weerwolf juist versterkte zintuiglijke sensaties, in de film mee verbeeld door een subjectieve camera die door het bos raast. Door zijn transformatie vertrouwt het mens-dier nu op zijn agressieve instinct en vindt hij terug voeling met de natuur.

Lugubere details

De representatie van de wolvenman kenmerkt zich door ambivalentie. Enerzijds wordt zijn driftbeleving voorgesteld als een positief alternatief voor de strakke orde die de samenleving eigen is. "Het leven is vooral bij volle maan mooi", zo stelt Lawrences vader (Anthony Hopkins). Die is zelf ook weerwolf en heeft, zo zal blijken, zijn ene zoon vermoord en de andere besmet. Bij volle maan ervaart het wezen in optima forma de scherpzinnigheid van zijn zintuigen, wat door de camera benadrukt wordt in de extreme close-ups van de ogen van de weerwolf. Anderzijds vormt de weerwolf een ernstig gevaar voor de alledaagse orde en dienen diens driften beteugeld. De zoon zal zich wreken op zijn wreed-cynische vader, maar wordt zelf gedood in zijn gedaante als weerwolf.

Dat de wolf het onderspit delft, is niet wezenlijk anders dan in de oude horrorfilms. De modernisering van het monster ligt vooral in het uiterlijke vertoon van de film. Oude horror speelde met subtiele suggestie en hield enge scènes net buiten het beeldkader. Johnstons versie toont de lugubere details pontificaal in beeld, begeleid door soms oorverdovende geluidseffecten.

Onorthodox

Daar is weinig mis mee, ware het niet dat er een denkfout aan ten grondslag ligt. De wolf hoeft maar een miniem geluid te horen of een bescheiden geur te ruiken en zijn zinnen raken al geprikkeld. Via zijn verscherpte zintuigen herstelt hij het contact met zijn eigen rauwe natuur. Maar hoe zit het met de zintuiglijke beleving van de kijker? Vormelijk gesproken hadden de makers óf kunnen opteren voor een fijnbesnaarde aanpak óf voor een rauw-vulgaire benadering. Ze kozen voor de onlogische middenweg om de kijkers te trakteren op een film die volledig het stramien van een gemiddelde blockbuster volgt.

Het ware consistenter geweest om meer onorthodox te werk te gaan, zoals Tomas Alfredson deed in zijn zo gelauwerde vampierfilm Let the Right One In (2008). Op het eerste gezicht lijkt deze film een bizarre mengelmoes. De regisseur combineert een portret van buitengesloten pubers in een Zweeds dorpje in 1984 met onbeholpen kalverliefde en de wraakzucht van een vampiermeisje. Maar de film baadt in een gloed van koude kleuren die én de winterse kilheid én de contactarmoede weerspiegelt. Omdat bij Let the Right One In inhoud en stijl op elkaar afgestemd zijn, werkt die onorthodoxe benadering net in zijn voordeel.

The Wolfman daarentegen heeft met zijn volvette actiescènes, computergegenereerde special effects en fraaie 'zie de maan schijnt door de bomen'-shots wel alles om een bioscoopknaller te zijn, maar mist artistieke samenhang. Vooral die scènes waarin de combinatie mens-dier tot rauwe zintuiglijkheid leidt, botsen compleet met de stilistische keuze van Johnston om dat via oogstrelende beelden te willen overbrengen.