Wat is fotografie?

Na What Painting Is (1998) schreef James Elkins in 2011 What Photography Is. Fotografie draait voor de Amerikaanse kunsthistoricus om een onvatbare wereld zonder mensen.

What Photography Is vormt een repliek op Camera Lucida (1980) van Roland Barthes, een boek dat algemeen beschouwd wordt als een van de belangrijkste theoretische werken over fotografie. De begrippen ‘studium’ en ‘punctum’ uit Camera Lucida gelden als gesneden brood. Ook voor wie, zoals uw dienaar, deze bijbel niet lazen.

50_Laureyns.jpgElkins’ boek sluit aan bij de brede belangstelling voor Camera Lucida, maar enkel om er zich tegen af te zetten. De belangrijkste reden is existentieel van aard. Barthes’ beeld van de fotografie is ‘te vol van licht, te warm en te vreemd’, kortom: te menselijk. Elkins ontdekt in de fotografie een wereld die buiten al het menselijke valt. Twee voorbeelden maken alles duidelijk. Barthes kiest voor foto’s waar het leven op twee jongensgezichten van spat. Elkins kiest voor een foto van een raam in een iglo waarop weinig of niets te zien is. Voor hem is dat een perfecte metafoor voor het wezen van de fotografie: van een beloofde blik op de wereld blijven op een foto enkel brokstukken over.

Elkins heeft bewust een ander soort boek willen schrijven dan zijn academische publicaties. Met What Photography Is eist hij de vrijheid op zich te richten op de fotografie die hem na aan het hart ligt, maar die buiten de radar van de academische aandacht valt. Tegelijk ontdoet hij zich van fotografen die in de beeldende kunst hoge toppen scheren. Niet door erop in te hakken, maar door er achteloos aan voorbij te lopen. Geen Jeff Wall, Andreas Gursky, Jean Marc Bustamente, Roni Horn of Hiroshige Sugimoto. Elkins gelooft wel dat je op hen een academisch begrip als het sublieme kunt loslaten, maar dat interesseert hem in wezen niet. Zijn aandacht wordt aangezogen door beelden waarop weinig of niets te zien is, maar waarin hij zich bewust wordt van het kijken zelf, en een verlies aan betekenis ervaart.

In What Photography Is neemt Elkins weloverwogen afstand en afscheid. Door voortdurend te schrijven over wat fotografie niet is, probeert hij dichter in de buurt te komen van wat het voor hem wel is. Hij bouwt geen sluitende redenering op, maar legt zijn oor te luisteren bij hoogst persoonlijke esthetische ervaringen. Zijn aandacht gaat daarbij vaak uit naar beelden buiten de kunst: foto’s van micro-organismen en atoomproeven, naast de beroemde gruwelfoto’s uit Georges Batailles boek De tranen van Eros, waarin een Chinees ‘met duizend steken’ een publieke marteldood sterft. Het zijn beelden waarin vooral de vreemdheid van de fotografie overblijft. Ze roepen het besef op van een vreemde, onherkenbare wereld.
Het maakt van zijn studie een paradoxaal boek. Als je het uitgelezen hebt, vraag je je af waarom je dat met plezier deed. De foto’s die erin staan, zijn niet wereldschokkend mooi of nieuw. En over het precieze verschil tussen Barthes’ ‘punctum’ – het pijnlijke in een beeld – en het besef van een buitenmenselijke wereld bij Elkins, kun je je ernstige vragen stellen. Sluit zijn aandacht voor foto’s waarop weinig of niets te zien, trouwens niet perfect aan bij de huidige voorkeur in de beeldende kunsten voor iconoclastische beelden?

Toch leest het boek als een trein. De foto’s die Elkins bespreekt, zijn geen wereldwonderen, maar hij slaagt erin te ontsnappen uit het isolement van zijn eigen kijk, door die hoogstpersoonlijke ervaring niet uit de weg te gaan, maar ernstig te nemen. Daarmee sluit hij waarschijnlijk dichter aan bij Barthes dan zijn boek zelf laat uitschijnen. Elkins en Barthes bewandelen dezelfde weg, maar vinden hun bestemming elders. Het is die fundamenteel verschillende esthetische ervaring van de wereld die What Photography Is zo opmerkelijk maakt.

Jeroen Laureyns was kunstcriticus voor Klara, doceert aan Sint-Lucas Beeldende Kunst Gent en schrijft een doctoraat over het Vlaamse landschap in de kunsten.

James Elkins, What Photography Is, New York: Routledge, 2011, ISBN 978-0415995696

^ Terug naar boven
 

Reacties

Post new comment

The content of this field is kept private and will not be shown publicly.
  • Web page addresses and e-mail addresses turn into links automatically.
  • No HTML tags allowed
  • Lines and paragraphs break automatically.

More information about formatting options

Als maatregel om geautomatiseerde spamrobotten tegen te gaan, vragen wij u het huidige jaar in te vullen. Op die manier kunnen we uw bericht onderscheiden van spam.
By submitting this form, you accept the Mollom privacy policy.