Madonna en Prince vierden deze zomer hun vijftigste verjaardag. Tom Van de Voorde surfte naar de States op zoek naar het mysterieuze 'het' dat de popmuziek sinds jaar en dag haar aura verleent. Hij schudde de kraaienpootjes van zijn vroegere pophelden, telde hun rimpels en keek diep in de ogen van de popgeschiedenis.
Op Koninginnedag stelde Madonna haar nieuwe plaat voor in The Roseland Ballroom, een exclusieve club in Manhattan. Zowat tweeduizend lucky strikers stonden te drummen om een glimp, een zweetdruppel, een hoofdhaar of een wolkje CO2 van de Queen of Pop op te vangen. En hoewel haar kapsel en oogschaduw nogal veel weg hadden van de hoogbejaarde Marlene Dietrich, bleek ze 'het' nog steeds te hebben.
Aan de kwaliteit van haar muzikale vaardigheden lag dat nochtans allesbehalve. Op het podium heeft La Ciccone het altijd te druk gehad met geile danspasjes en wisselende outfits (wisselende danspasjes en geile outfits) om zich ook maar een beetje op haar stem te kunnen concentreren. Ook in de Roseland moesten enkele backing vocals ervoor zorgen dat er in de juiste toon gezongen werd. Maar dat is oud nieuws natuurlijk.
Nieuw nieuws is dat ze gitaar speelt. Althans, blijkens de foto's die een paar minuten na het optreden op het net stonden. Op een van die foto's zie je haar vingers in een C-chord krullen. De gelukkige aan haar middel was een zwarte, met parelmoeren sterren afgewerkte nazaat van Orville H. Gibson. Een paar foto's later zat dan weer zijn neef Les Paul, eveneens zwart, rond haar linkerschouder gegespt.
Maar het waren niet alleen zwarte gitaren die avond in New York. Ook haar outfit was één en al colour of darkness: een zwarte trainingsbroek met in zilverdraad geborduurde zijstrepen, zwartlederen coureurhandschoenen, zwarte SM-laarzen met iets van een honderd vetergaatjes in (ocharme die assistenten!), een zwart topje met spaghettibandjes, een zwartsatijnen bolero met kant en een zwart glanzend jasje waarop 'Hard' was geborduurd. Het doet raden naar het tegenwoordige gemoed van de inmiddels vijftigjarige diva, als barometer van de popmuziek waar ze sinds de jaren 1980 het icoon van is.
GIRL POWDER
De volgende ochtend kon je het optreden in de Roseland al op talloze plekken downloaden. De set bestond uit zes nummers en had een dik halfuur geduurd. De akoestische Gibson bleek te dienen voor de introakkoorden van 'Miles Away', de Les Paul om de rif van 'Satisfaction' te spelen. 'Did you guys think you came to a Rolling Stones concert? Yeah, fuck that!' Madonna sneert naar Mick Jagger en smeert vervolgens wat stroop om de kroezelige baard van Justin Timberlake, co-producer en guest appearance die avond.
Daarna volgt een uiterst merkwaardige aankondiging van 'Hung up', een van de best verkochte popsongs aller tijden. Madonna's bindteksten zijn altijd speciaal geweest: die combinatie van stout en lief — Sticky and sweet heet niet voor niets haar nieuwe tournee — met af en toe een snuifje Italiaans om haar katholieke roots te eren of sinds een paar jaar een lijntje Kaballa om een nog te weinig aangesneden groep koopkrachtige fans haar girl powder te laten opsnuiven. Alleen Madonna heeft een patent op die cynische combinatie van marketing en mystiek. Helemaal iets anders stond op het menu in de Roseland. Het recept van die avond leek op iets dat je misschien wel filosofie zou kunnen noemen, maar echt zeker ben ik daar niet van. Even de transcriptie: 'Even though I made what seems like a hundred records, every time I put one out, it's like the first time and the best time. That's all I can take of living in the present. Fuck the present. Did you hear what I said? I said 'FUCK THE PRESENT. No, no, no, no, I'm not ready. We're gonna go back in time.'
'Back in time' blijkt najaar 2005 te zijn, toen Madonna bovenaan de charts van nagenoeg elke hitparade in het noordelijk en zuidelijk halfrond prijkte met 'Hung Up'. 'Back in time' blijkt ook 1979 te zijn, toen ABBA een hit had met 'Gimme! Gimme! Gimme! (A Man After Midnight)'. De in het collectieve geheugen staande fluittonen van die laatste hit werden met zoveel verve gesampled in 'Hung Up' dat Björn en Benny prompt het auteursrecht wilden delen (van 'Hung Up' wel te verstaan). 'Back in time' blijkt ook de eighties te zijn, want in 'Hung Up' zijn een paar van Madonna's oude songteksten verwerkt. Toen het nummer verscheen, vertelde ze het beu te zijn voortdurend kopieën van zichzelf te zien in de huidige generatie zangeressen. 'So I thought it was about time I copied myself.' Hoe postmodern kan je zijn?
Maar waar het natuurlijk allemaal om draait, zijn de zinnen die 'back in time' voorafgaan: 'That's all I can take of living in the present. Fuck the present.' Wil Madonna het heden geneukt of verneukt zien? In het eerste geval wordt Barnett Newmans credo 'The Sublime is Now' wel heel hedonistisch ingevuld. In het tweede geval vloekt het zich stilaan in de menopauze vertoevende kindmeisje op de vergankelijkheid. Alweer een lifting, botox of liposuctie! Je hoort het haar zo zeggen. Of is Madonna een oude druif aan het worden die nostalgisch over 'de tijd van toen' begint te mijmeren? Toen alles beter was en ging. Madonna's tussendoorpraatje blijkt heel ingenieus in elkaar te zitten. In die mate zelfs dat je je kan afvragen of ze in navolging van de heren politici tegenwoordig behalve een leger business strategists ook een paar stilistisch vernuftige filosofen in haar entourage heeft zitten. Ze mag dan een van de gewiekste sterren aan het showbizzfirmament zijn, ik kan moeilijk geloven dat ze die dingen allemaal zelf uit haar hersens schudt.
Hoe Madonna's hersens klinken, horen we in de vijfde minuut van 'Hung up'. De beat verdwijnt even naar de achtergrond en het publiek krijgt het volgende te horen: 'Anyone who knows me, knows how much I hate to wait. In my brain this is what waiting sounds like.' Madonna duwt haar distortion-pedaal in en laat haar plectrum over de dikste snaren van haar Les Paul glijden. Wat klinkt is de eerste noot van Hendrix' 'Machine Gun', maar dan uitgesponnen tot een sliert sound van een kleine minuut. De eerste keer dat ik dit geluid hoorde, moet ergens in de zomer van 1976 geweest zijn, toen ik het bestaan van vliegtuigen ontdekte. Back in time lag ik geluierd op het gras onder een oranje tentzeil en werd ik opgeschrikt door een voorbijvliegende straaljager. Op een leeftijd waar nieuwsgierigheid nog groter is dan angst, kroop ik naar buiten en zag ik twee lange pluimen rook die werden voortgetrokken door een puntig kruisbeeld. Mijn eerste en laatste kennismaking met de hemel. Back to Madonna. Wou ze zich van haar stoere kant laten zien met dit letterlijk staaltje air guitar of luistert ze tegenwoordig naar Sonic Youth? Misschien verwees ze wel naar het geluid dat alweer zeven jaar geleden boven The Roseland Ballroom had gehangen, enkele blokken zuidwaarts even zou verstommen, om later uit te monden in de 'Machine Gun' die pas lang na het aftreden van Bush weer zal zwijgen. Opnieuw, hoe postmodern kan je zijn?
DOLGEDRAAIDE PUBERS
Maar laten we bij de les blijven en eens kijken waar 'Hung up' eigenlijk over gaat. Vooreerst de lyrics:
'Time goes by so slowly (6x)
Every little thing that you say or do
I'm hung up
I'm hung up on you
Waiting for your call
Baby night and day
I'm fed up
I'm tired of waiting on you
Time goes by so slowly for those who wait
No time to hesitate
Those who run seem to have all the fun
I'm caught up
I don't know what to do
Time goes by so slowly (3x)
I don't know what to do
(Tweemaal herhaling refrein)
Ring ring ring goes the telephone
The lights are on but there's no-one home
Tick tick tock it's a quarter to two
And I'm done
I'm hanging up on you
I can't keep on waiting for you
I know that you're still hesitating
Don't cry for me
'cause I'll find my way
you'll wake up one day
but it'll be too late'
(Tweemaal herhaling refrein)
'Hung up' blijkt een puberverhaaltje te zijn. Een meisje belt voor de zoveelste keer vergeefs naar haar vriendje, waarop ze midden in de nacht naar zijn huis gaat en daar alle lichten ziet branden. Had Madonna dat gluurfragment uit de Recherche van Marcel Proust in gedachten? Op een uur dat voorname vrouwen al lang hun lichten hebben gedoofd, verbergt Swann zich achter een muurtje of struik op zoek naar Odettes silhouet achter de gordijnen van haar flat. Zijn wajangpoppen gaan aan het dansen zodra er één, misschien wel twee schaduwen voorbijschieten. Swanns intiemste verlangens gaan overstag voor iets unheimlichs als alles-wat-achter-een-gesloten-gordijn-zou-kunnen-plaatsvinden. Zijn fantasme raakt gecapitonneerd door zijn jaloezie en haar jaloezieën, euh gordijnen.
Diezelfde gordijnen die sinds jaar en dag de Franse filosofie begeesteren, zien we in 'Hung Up' in rook opgaan. Waar je à l'époque de Proust nog naar de andere kant van de Seine moest om je bode op te trommelen voor het versturen van berichten waarvan het antwoord altijd te lang op zich liet wachten, haalt Madonna — zoals u en ik — de Nokia boven. Hoe deden ze het toch in gsm-loze tijden? Slechts één druk op de toets van het voorgeprogrammeerde nummer is er nodig om — in dit geval — het raadsel te ontmaskeren. Maar: die smeerlap neemt de telefoon niet op. Wacht maar, zegt de ongeduldige, op een dag zal je spijt hebben. Als dat getwijfel van je eindelijk eens ophoudt en je voor mij kiest. Maar dan zal het te laat zijn, ''cause I'll find my way'.
Het zal niet de eerste dolgedraaide ('hung up') puber zijn die een gsm-rekening de hoogte in stuurt met onbeantwoorde voicemailboodschappen. Die danig wanhopig en gefrustreerd ('hung up') is. Die in gedachten reeds door het oog van de strop ('hung up') is gekropen. Om half twee 's nachts — dan slapen mama en papa zeker — langs een opgehangen ('hung up') laken uit het raam kruipt. Die het beu ('hung up') is om de zoveelste keer de telefoon te moeten ophangen ('hung up') omdat haar vriendje, aan wie ze zo verslingerd ('hung up') is, de oproep niet beantwoordt.
Maar gaat het nummer eigenlijk wel over een puber? Valt er niet evenveel te zeggen voor een dame die in de voortuin staat van haar fatal but married attraction uit de voorstad? Is het überhaupt wel iets voor een puber om te kampen met die irrationele combinatie van verlangen en jaloezie waarmee men naar verlichte gordijnen wordt gestuwd? De puber verschilt doorgaans van de volwassene in de mate waarop die laatste het irrationele beter weet te hanteren. Maar op het punt waar de irratio verlangen en jaloezie verenigt, bestaat er geen grotere puber dan de volwassene.
Of het nu de puber dan wel de volwassene is die na al die onbeantwoorde telefoontjes het huis van de geliefde opzoekt, is niet duidelijk. Wel is het zo dat de irrationele jaloezie van een dertiger à la Swann in 'Hung up' plaats maakt voor het soort rationele gerechtigheid waar alleen tieners in bedreven zijn. Wie anders doorspekt zijn gedachten met pathetische, maar rationele zinnetjes als 'you'll wake up one day / but it'll be too late?' Wie is er ongeduldiger — 'Time goes by so slowly' — dan de puber? Alleen wachtende minnaars en maîtresses —'Time goes by so slowly for those who wait.'
QUEEN MEETS PRINCE
Back in time. Zomer 1988. Madonna viert haar dertigste verjaardag, flirt met een acteercarrière en ziet haar eerste echtscheiding recht op zich afkomen. Ook muzikaal is ze aan vers bloed toe. Ze schrijft volop aan de songs van haar nieuwe album Like a Prayer (1989). Eén daarvan luidt 'Love Song', een flauwe knipoog naar Johnny Lydons 'This is Not a Love Song'. Naast haar aan de schrijftafel zit Prince om haar pen vast te houden. Ze hadden klasgenoten of speelkameraadjes kunnen zijn. Slechts een dikke twee maanden schelen ze. Prince Rogers Nelson, geboren op 7 juni 1958 in o "Minnesota" Minnesota en Madonna Louise Veronica Ciccone, geboren op 16 augustus 1958 in Bay City, Michigan. De twee belangrijkste popartiesten van de jaren 1980 zijn opgegroeid op niet meer dan 1168 km van elkaar of een lange dag rijden in een little red corvette. Er zijn weinig voorbeelden in de popmuziek waarbij twee grootheden het samen tot iets groots hebben gebracht. The world ain't big enough for the two of them. 'Love Song' is dan ook geen hoogtepunt in het oeuvre van beider muziekhelden. In het licht van Madonna's eigen 'Hung up', leidt 'Love Song' echter tot interessante perspectieven. De derde strofe van die laatste luidt als volgt:
'Time goes by so slowly for those who wait
And those who run
Seem to have all the fun
But are you wasting my time — she's so fine
Are you just being kind'
De verschillen met 'Hung up' zijn klein, maar cruciaal.
'Time goes by so slowly for those who wait
No time to hesitate
Those who run
Seem to have all the fun
I'm caught up
I don't know what to do'
De sprong die Madonna maakt van 'Love Song' naar 'Hung Up' is in elk opzicht 'back in time'. 'Hung Up' is zowel een sprong van zestien jaar als een sprong van en naar een zestienjarige. Het nummer recycleert enkele zinsneden uit 'Love Song', maar geeft er een andere betekenis aan. 'Those who run / Seem to have all the fun' laat bij 'Hung Up' de puberale kloof tussen het ik en de anderen zien, terwijl het ik uit 'Love Song' nu net deel uitmaakt van de haastige meute. 'Hung Up' combineert vastberadenheid met ongeduld ('No time to hesitate'), verveling met vertwijfeling ('I don't know what to do'). Hierdoor lijkt zowel de zestienjarige puber als de zesenveertigjarige midlifer aan het woord. Waar in 'Hung Up' een combinatie van een volwassen puber of puberale volwassene verschijnt, blijkt de ik-persoon in 'Love Song' toch veel duidelijker een volwassene te zijn. Het type dat niet weet wat eerst gedaan met haar tijd. Het type voor wie verveling en tijdverlies uit den boze zijn. Het type waarvan de biologische klok na de dertig harder tikt. Het type 'Are you wasting my time?'
Ten tijde van 'Love Song' leek Madonna als vrouw, als moeder, als artieste en als wealth & famous een van de belangrijkste iconen van het nakende millennium te worden. Twintig jaar later kan je je afvragen of La Ciccone (net geen anagram van 'icoon' merk ik nu) dat daadwerkelijk geworden is. Afgaand op de manier waarop ze eind april The Roseland Ballroom op hol bracht, heeft ze 'het' nog steeds als een aura boven haar hoofd hangen. Of is het dat hoofd zelf dat haar nog steeds weer van deze tijd lijkt te maken? Madonna ziet er op haar vijftigste jonger uit dan twintig jaar geleden. Althans, op haar dertigste zag ze er dertig uit, terwijl haar looks vandaag dezelfde dubbelzinnigheid als 'Hung up' hebben: ze kan zowel een pubermeisje als een mistress op leeftijd zijn. Wil ze op twee paarden wedden door zowel de oude fans als de jonge kids te bekoren?
DE OLIE VAN DE POPMUZIEK
Er zijn leukere dingen dan ouder worden in de popmuziek. Het is een cliché, maar een van de wetmatigheden van het genre is dat je voor je dertigste tragisch moet sterven om je mythe te laten zegevieren. Na je dertigste ben je tot niets meer in staat, behalve jezelf te herhalen. Sprekend in dat verband is het verhaal van Prince. De eerste tien jaar van zijn carrière heeft hij de wereld bestookt met briljante albums, maar na Sign o' the Times was het plots gedaan in de ogen van kritiek en publiek. Daar staat dan weer tegenover dat de officieuze discografie die hij sindsdien bij elkaar heeft gespeeld, niet hoeft onder te doen voor zijn eerste tien gouden jaren. Na zijn dertigste kreeg Prince er namelijk een hobby bij met zijn beruchte aftershows. Waar hij tijdens zijn grote concerten zijn oeuvre van tientallen hits er op een sneltempo doordramt, neemt hij voor zijn aftershows de tijd om zichzelf als artiest, muzikant en performer ten volle uit te leven. Eerst werken, daarna spelen. Waar de grote concerten teren op de successen van weleer, zijn de aftershows de ultieme celebratie van het Nu. Legendarisch is de show die hij op 19 augustus 1988 gaf in het Paard van Troje in Den Haag. Wie er niet bij was, moet zich voor de rest van zijn dagen tevreden stellen met de cd Small Club 2nd Show, een van de beste bootlegs aller tijden. Wie er die avond wel bij was, wist dat er iets bijzonders gebeurde, dat er Momentum in de lucht hing.
Momentum is iets zoals de jeugd, het geluk, het sublieme of een grijze muis die zelfmoord pleegt: je beseft pas dat het er was, als het verdwenen is. Momentum is de olie van de popmuziek. Zonder Momentum was er geen popmuziek, laat staan een poppubliek.
Het is de alomtegenwoordige suggestie van het Nu. De suggestie dat in dat Nu iets eeuwigs huist en dit als dusdanig ook aangevoeld wordt. Het bijzondere aan Momentum is dat het geen individuele, maar een collectieve ervaring is. Alle neuzen, ogen of oren die op hetzelfde moment in dezelfde richting staan.
Popmuziek als icoon van de jongerencultuur bestaat bij gratie van dat Momentum. Er zijn talrijke voorbeelden van briljante platen die het collectief geheugen niet gehaald hebben, vanwege hun right place, wrong time-gehalte. Omgekeerd zijn er ook talrijke voorbeelden van bands die even van hun Momentum mochten proeven, maar daar eeuwig het stigma voor moeten dragen. Zij hebben het geluk en het ongeluk dat hun muziek de soundtrack van een tijdperk was. Slechts één nummer in het collectief geheugen was er nodig om de rest van hun dagen steeds weer back in time te gaan. Steeds weer diezelfde songs te moeten spelen voor een generatie die haar jeugdjaren eeuwig zal associëren met hun muziek. Want hoe alomvattend en eeuwig Momentum in de ervaring ook mag lijken, het verliest het altijd van herhaling en herinnering. Welke nog levende popmuzikant heeft na zijn dertigste nog oog in oog gestaan met het Momentum? Dat neemt echter niet weg dat een groot deel van de popindustrie drijft op het verlangen dat Momentum weer tot leven te wekken. Elke poplegende heeft zijn carrière aan dat verlangen te danken.
Op het eerste gezicht lijkt Madonna een uitzondering op het cliché dat je leven als popartiest aan je dertigste tragisch moet eindigen, wil het niet even tragisch uit herhaling en herinnering voortbestaan. Madonna heeft haar carrière pas na de dertig serieus op de rails gekregen. Pas lang na het monstersucces van Like a Virgin (1984) en True Blue (1986) zou de kritiek haar serieus beginnen nemen met conceptplaten als Like a Prayer (1989) en Ray of Light (1998).
Het is dan ook veel moeilijker om haar met de identiteit van een bepaald tijdperk te associëren. Postmodern bij uitstek heeft haar carrière de afgelopen 25 jaar talloze metamorfoses ondergaan.
Maar één aspect kwam steeds terug: ze wist telkens opnieuw een deel van het Nu te zijn. Elke nieuwe plaat klinkt 'like the first time and the best time'. Steeds weer wist Madonna de dood van haar Momentum uit te stellen. Maar in hoeverre is haar eeuwigdurende Momentum geen artificiële creatie van een batterij peperdure stylisten, hippe producers, plastische chirurgen, sluwe marketeers en sinds kort ook filosofen? In onze, aan collectief geheugenverlies lijdende maatschappij maakt het blijkbaar weinig uit. Want het lijkt nog te blijven werken ook.
Toch kan je je in dat opzicht wel afvragen of het klopt dat er zoveel kopieën van Madonna rondlopen, zoals ze zelf beweerde naar aanleiding van 'Hung Up'? Wie zijn dan wel die muzikale volgelingen? Luidens Allmusic Guide is haar muzikale erfenis voortgezet door onder meer Milli Vanilli,Tiffany en Vanessa Williams. Tja! Met een beetje goede wil zou je Britney Spears en Kylie Minogue ook tot haar school kunnen rekenen. Het lijkt me geen toeval dat men in de klas waar Madonna voor het bord staat, zelfmoord pleegt, aan het plegen is of met andere gezondheidsproblemen kampt. Wil Madonna zelf te zeer en te graag jong blijven om jonge popgodinnen in haar nabijheid te kunnen dulden?
Madonna's droom is die van de eeuwige jeugd en de eeuwige wedergeboorte. Maar die droom dreigt de Queen of Pop fataal te worden. Ze wil geneukt worden door en in het heden, maar hoe ouder ze wordt, hoe meer ze door datzelfde heden verneukt wordt. Zelfs de beste botoxdokter kan daar uiteindelijk weinig aan doen. Kortom, 'fuck the present' en 'back in time'. Maar het nieuwe heden verwensen en naar het vroegere heden terugkeren, is in wezen hetzelfde als wat elke poplegende doet: zijn eigen mythe overleven. Zelfs al beschik je over het recept om daar de meest postmoderne saus over te gieten. Afgaande op 'Hung up' en de aankondiging ervan in The Roseland, lijkt Madonna inmiddels in het 'back in time'-stadium te zitten. Met één been dan toch. Een been dat geflankeerd wordt door zwarte laarzen en kleren. Als was ze een zwarte weduwe. Misschien wel van de jeugd van tegenwoordig.
^ Terug naar boven
Post new comment