Terreurniveau 4. Een Palestijnse in bezet Brussel

Brussel, zaterdagmorgen , 21 november 2015

Mijn telefoon trilt. Een vriend zegt me dat ik beter in huis blijf als ik niet echt ergens moet zijn. Veiligheidsalarm 4 is van kracht en er wordt ons gevraagd als het kan binnen te blijven. We kunnen alleen de bus of de tram nemen, geen metro. De scholen zijn dicht, er zijn geen concerten of grote evenementen, grote winkelcentra zijn gesloten. Dit is dus wat ze ‘Niveau 4’ noemen.

‘Ik kan dus maar beter thuisblijven’, zeg ik. Vijf minuten later ben ik aangekleed en op weg naar het centrum. Gewoon, puur uit nieuwsgierigheid, omdat ik wil weten hoe dat eruitziet, Brussel onder een semi-uitgaansverbod.

Slechts een paar mensen op de tram, de pre-metro die niet ondergronds gaat. Ik stop aan halte Park en daal af naar de Grote Markt. Slechts enkelingen wagen zich op straat, onder wie voornamelijk verdwaalde toeristen die van niets weten. Het centrum lijkt een spookstad, maar dat beeld blijft niet. Hoe dichter ik bij de Beurs kom, hoe meer mensen ik kruis. Sommige winkels zijn open, sommige winkels zijn dicht. De grote winkelstraat is gesloten, wat een prettige aanblik geeft. Er zijn militaire pantserwagens die lijken op namaaktanks uit films. Ik kan het niet helpen, automatisch vergelijk ik ze met de Israëlische legervoertuigen die er gevaarlijker en veel echter uitzien. Er zijn dus nog enkele mensen op straat die zich niet thuis verschansen en niet geloven dat er een ernstige dreiging is. De meesten van hen hebben Marokkaanse roots.

De Gazastrook van Europa

Er is niets gebeurd, ik ga gewoon weer naar huis. De terugweg kost me wel meer tijd dan gewoonlijk. Dezelfde avond krijg ik drie uitnodigingen voor het avondeten. Welke te kiezen? Uiteindelijk volg ik dezelfde strategie zoals ik deed in Palestina: naar het adres dat het dichtstbij en het veiligst is. De andere twee uitnodigingen vallen af wegens te ver en fietsloos.

Ik kan dus maar beter thuisblijven’, zeg ik. Vijf minuten later ben ik aangekleed en op weg naar het centrum

Ik ben niet de enige gast, er zijn nog meer vrienden. In het begin van de avond wordt niet over de situatie gesproken. Pas als we aan tafel zitten vraagt de vrouw van een vriend me: ‘Ik moest meteen aan jou denken. Hoe hou je dat vol, hoe doe je dat in Palestina?’ Wat ze zegt geeft me een vreemd gevoel. Een soort blije opluchting, maar geen echte vreugde. Alsof ik nu pas kan zeggen: ‘Eindelijk zal je begrijpen wat ik bedoel wanneer ik over Palestina spreek! Niet helemaal, want het is nog anders, maar nu kan ik tenminste een voorbeeld geven dat je begrijpt, het zal makkelijker zijn om er verhalen over te vertellen.’ Ik mag natuurlijk helemaal niet zo denken, maar ik kan niet anders dan glimlachen. Het voelt alsof we iets delen, gelijken zijn, dichter bij elkaar komen. Mensen voelen zich altijd nauwer verbonden in tijden van crisis.

De vrouw van mijn vriend doelt niet alleen op de angst wanneer ze zegt dat ze aan me gedacht heeft. Ze bedoelt ook: ‘Hoe ga je om met zo’n situatie die al meer dan dertig jaar duurt.’ Niemand van haar vrienden, niet één persoon rond de tafel is bang. Dat zeggen ze toch, maar ik ben niet zeker of ze de volgende ochtend hetzelfde zullen zeggen. Als ze naar de winkel gaan en hun Marokkaanse buurman tegenkomen, zullen ze dan ‘bonjour!’ zeggen om hem te tonen dat het hen echt niet kan schelen wat er op het nieuws verteld wordt? Zal hun buurman of -vrouw hen een nog grotere glimlach schenken om te bewijzen dat ook hij of zij echt niet akkoord gaat met wat gebeurd is in Parijs?

Het huis van mijn vriend ligt in Molenbeek. Molenbeek, waar ik twee jaar aan de theaterschool RITCS gestudeerd heb. ‘Molenbeek’. Het woord is plots overal, een headline in het nieuws. ‘The troubled Brussels’ neighbourhood’. ‘Molenbeek – het is (g)een getto’. ‘Molenbeek – Jihad centrum van Europa.’ ‘Molenbeek – you broke my heart.’ ‘Molenbeek, de Gazastrook van Europa.’ Slik.

‘Jesus’

Is het Islam? Is het armoede? Migranten? Vluchtelingen? Is het een trend? Is het complexer dan wat we kunnen benoemen? Ik hoop er een andere definitie voor te vinden dan ‘terrorisme’. Is het oplosbaar? Is het, ten minste, te begrijpen? Vooral dan begrijpen dat de definitie ervan verandert afhankelijk van wie onder vuur ligt.

‘Jesus! Jesus!’ Dat zegt de security dame aan de hoofdingang van de Muntpuntbibliotheek. Ze vraagt mensen om ‘een Jezus te doen’, zodat ze hen beter kan checken. Ze zegt alleen ‘Jesus!’ en gebaart met haar elektronische scanner. Onmiddellijk nemen mensen de ‘kruishouding’ aan: benen samen, armen gespreid. Ze strijkt langs hen met de scanner en dan mogen ze binnen. ‘Jesus’ als veiligheidshouding, het maakt twee vragen bij me los. Zal deze scanner een aanslag of explosie tegenhouden? En ten tweede: gaat het over religie? Ik ben er vrij zeker van dat ik het antwoord op mijn vragen niet zal vinden in de rekken van de bib. In de Delhaize, even later, wordt de zaak nog complexer. Een zwarte man schreeuwt tegen de Marokkaanse jongen aan de kassa: ‘Jullie Marokkaanse terroristen, je komt hier om bommen te leggen!’ Een blanke vrouw verdedigt de kassier. Het is een van de vele absurde scènes die ik meemaak dezer dagen. Is dit een normale reactie op de dreiging? Is het de kracht van de angst die deze man zo ver drijft om zo heftig te reageren? Ik vermoed een oprisping van veel oudere angsten.

Een zwarte man schreeuwt tegen de Marokkaanse jongen aan de kassa: ‘Jullie Marokkaanse terroristen, je komt hier om bommen te leggen!’ Een blanke vrouw verdedigt de kassier

In een café in Sint-Gillis praat ik met een paar vrienden die net als veel andere mensen gewoon gaan werken op de derde dag van het veiligheidsalarm. We bespreken de situatie in Brussel, ze willen weten wat ik ervan vind. Maar ik kan niet één sterk idee op tafel leggen als goeie opener voor een discussie. Ik blijk even in de war als iedereen en ik betrap mezelf erop dat ik iedereen in het café met een zekere argwaan zit te scannen, hoewel ik toch sterk geloof dat er niets zal gebeuren in Brussel. Maar toch, wat als ik me vergis? Die man daar zou een terrorist kunnen zijn. Of die misschien, hij kijkt zo raar? Het verbaast me dat ik me zo voel, ik ben het helemaal niet gewend. In Palestina (her)ken je je vijand. Ze dragen andere kleuren, je ziet de wapens, die zijn niet verborgen. Niet dat je leven daardoor zekerder of je veiligheid beter gegarandeerd is. Totaal niet. Maar je weet het tenminste een paar minuten van tevoren als je gaat sterven …

De situatie in Brussel van gespannen wachten tot er iets ergs gebeurt, katapulteert me terug naar de invasie van 2002, toen Israëlische troepen mijn stad Nablus binnenvielen. Enkele dagen daarvoor keken we naar het journaal op tv en luisterden onafgebroken naar het nieuws op de radio. We hoorden horrorverhalen over wat er aan de hand was in Ramallah en het kamp van Jenin. De nacht van de invasie was de langste van mijn hele leven. Een nacht die ik nooit meer zal kunnen vergeten. Ons is niets overkomen, hoewel we de hele nacht schoten en bomexplosies hoorden. Ons huis bleef ongedeerd, maar de angst en paniek hadden wonden geslagen. Mijn zussen, mijn broers en ikzelf, we hadden allemaal diarree van de schrik. Dat schijnt iets typisch te zijn. In je broek doen van angst, dat doe je dan letterlijk. Ik denk terug aan die nacht terwijl ik door Brussel loop. Een visioen dringt zich op: de straten van Brussel kniehoog in de kak.

Verborgen angst

In Palestina heb ik geleerd om dapper te zijn. Niet alleen ik, iedereen moest er moedig zijn. Jarenlang oefenden we ons in dapperheid. Maar de echte angstgevoelens hielden we diep vanbinnen verborgen. Angst die dan later zijn weg naar buiten zoekt en plots uitbarst, angst die zich toont in gewelddadig gedrag of depressie, in onderdrukking. Soms in kunst.

Mijn zussen, mijn broers en ikzelf, we hadden allemaal diarree van de schrik. Dat schijnt iets typisch te zijn. In je broek doen van angst, dat doe je dan letterlijk

We zouden kunnen zeggen: er is niets gebeurd en er zal ook niets gebeuren in Brussel en dat is dankzij de terreurmaatregelen. We zouden blindweg verder kunnen gaan met ons leven. We zouden kunnen zeggen: er zou iets kunnen gebeuren, maar daar valt toch niets aan te doen. Het enige wat we kunnen doen is bang zijn en angstig op onze hoede zijn. We kunnen vechten tegen de luchtbellen die zich vormen op het oppervlak van kokend water, maar we kunnen ook gewoon het vuur eronder afzetten. Ik verkies het laatste.

Ik geloof dat die jongens van Molenbeek deden wat ze deden omdat zich in hen doorheen de jaren frustratie heeft opgestapeld. Alleen weet ik niet of iedereen in België dit begrijpt. Zoiets groeit langzaam, frustratie wordt woede, woede wordt wrok, wrok wordt wraak. In hun ogen zijn hun aanslagen een vorm van gelegitimeerde zelfmoord. Ik durf dit zeggen omdat ik het kon begrijpen toen Palestijnen begonnen met zelfmoordaanslagen in Israël. Ik leefde samen met hen, ik kende hen, ik weet wat ze doorheen de jaren allemaal hebben meegemaakt. Ik keur de acties van mijn Palestijnse leeftijdgenoten niet goed, maar zijn zij echt de enigen die schuld dragen?

Natuurlijk zijn de omstandigheden in Palestina niet dezelfde als degene die jongeren in Europa kennen, maar het helpt me om ook bij die Molenbeekse jongens hun beweegredenen in kaart te brengen. Alleen zo, door bedachtzaam die vraag te stellen, zullen we de achterliggende problemen kunnen oplossen. En mensenlevens redden.

Gebroken glas

Ik voel mee met de Franse slachtoffers, met ieder van hen die een plan had met zijn of haar leven, een leven dat aan gruzelementen viel als een glas water dat je laat vallen. Hoe lang duurt het niet vooraleer je alles hebt opgeruimd? De kleine scherven en glassplinters blijven pijn doen. Het is moeilijk die weer bij elkaar te rapen als je niet weet hoe. Er bestaat geen methode om dat te doen. Ik voel medelijden met deze onschuldigen, net zoals ik medelijden voel voor de onschuldige mensen die gedood werden in de oorlogen in Gaza. Net zoals ik me voel tegenover mensen die vermoord werden onder de Nazi’s. Het gaat niet zozeer over wie hiermee begonnen is, wel over hoe het te stoppen. Hoe stop je deze spiraal van angst en geweld?

Het gaat niet zozeer over wie hiermee begonnen is, wel over hoe het te stoppen. Hoe stop je deze spiraal van angst en geweld?

Ondanks alles denk ik – een Palestijnse – dat mensen op een dag echt zullen kunnen samenleven. Ik geloof dat we hiervoor verstandig genoeg zijn. Tegelijk lijkt het erop dat mensen zich lelijker beginnen te gedragen naarmate we ons technologisch en wetenschappelijk ontwikkelen. Steeds hebzuchtiger, arroganter, met minder moreel besef. Het grote systeem waarin we leven maakt het bijna onmogelijk om verstandig en juist te handelen.

Natuurlijk zijn het niet alleen de leefomstandigheden van die jongens die hen die aanvallen hebben doen plegen. Misschien is het maar een van de tientallen aanleidingen. Maarzoals elke Arabier geloof ik in een samenzwering. Die jongens van Molenbeek zijn een al te makkelijke prooi. Door hun sociale problemen en structurele identiteitscrisis zijn ze vatbaar om door iemand te worden gebruikt en misbruikt. Die ‘iemand’ staat ten dienste van een organisatie, die organisatie wordt gefinancierd door de overheid van een van de Arabische landen. Dat land heeft een stuk of wat akkoorden met andere westerse, misschien zelfs Europese landen. Wat voor akkoorden? Misschien politieke, misschien economische, misschien gooien ze het over andere dingen snel op een akkoordje met die waardeloze Arabische autoriteiten. Dat Arabisch land is als een dikke rijke vent die zelf zand in de ogen wordt gestrooid door anderen die van hem willen profiteren en er hun voordeel mee doen. Dit is mijn versie van het verhaal, vanuit mijn Arabische invalshoek. Dit is wat ik mijn vrienden op café vertel. Dat de films van ISIS en alle propaganda wordt overgenomen door de westerse media is voor mij een extra indicatie dat het inderdaad om een complot gaat.

Hoe sterk ik geloof in deze complottheorie? Misschien voor 50%. En waarom vertel ik dit aan mijn vrienden? Misschien omdat ik in de war ben en probeer te begrijpen. Vooral omdat ik gefrustreerd ben dat we bijvoorbeeld allemaal afwisten van het plan voor een ‘nieuw Midden-Oosten’ een paar jaar geleden. We zagen allemaal met lede ogen wat er gebeurde na de Arabische Lente, hoe dat ‘nieuwe Midden-Oosten’ vorm kreeg, maar we waren machteloos.

Toen ik op school geschiedenis studeerde, vroeg ik me altijd af waarom niemand ooit deze of gene oorlog gestopt of voorkomen heeft. Het klonk gemakkelijk: je moet gewoon de slechteriken doen ophouden. Zij moeten gewoon eens beginnen na te denken en beseffen dat we allemaal op één planeet leven met elkaar. En dat we allemaal gelijk zijn, met evenveel recht op leven. Ik zou niets anders willen dan dat ‘ze’ ook zo denken. Maar misschien zijn ‘het goede denken’ en ‘goeie bedoelingen’ een luxe. Een luxe die buiten bereik is voor wie wordt onderdrukt, verwaarloosd of vernederd. Totdat die luxe voor iedereen toegankelijk is, blijf ik mensen scannen rondom mij. Ik maak er een slim spelletje van hen te snel af te zijn en hen te ontmaskeren. ‘Zou die kerel daar een aanslag kunnen plegen? Zou die gast zichzelf opblazen?’ Hoe idioot zou dat niet zijn: vluchten uit Palestina om opgeblazen te worden in Brussel.

Misschien zijn ‘het goede denken’ en ‘goeie bedoelingen’ een luxe die buiten bereik is voor wie wordt onderdrukt, verwaarloosd of vernederd

Ik wil graag eindigen met zinnen die ik plukte van de website The Power of Collective Fear (www.fearofstuff.com), waarin het paniekeffect goed wordt beschreven: ‘Iedereen die met een persoonlijke angst kampt, weet dat er momenten zijn waarop de paniek overweldigend kan zijn. Wanneer een groep mensen een gemeenschappelijke vrees ontdekt, wordt de escalatie van die angst nog vermenigvuldigd. Het eindresultaat is een gevoel van paniek waarbij de reacties veel verder gaan dan wat de meeste mensen redelijk zouden noemen.’

Remah Jabris een theatermaker en -schrijver, afgestudeerd aan het RITCS in 2014. Ze is geboren in Nablus, Palestina, en leefde in België tussen 2012 en 2015.

Vertaling: Virginie Platteau