Stromae: dansen met clichés

Eind 2013 stelt Paul Van Haver aka Stromae zijn nummer ‘Tous les mêmes’ aan het publiek voor als gast in de laatavondshow Le Grand Journal op de set van Canal Plus. Het blijkt een dubbelinterview: presentator Antoine de Caunes verwelkomt niet alleen Stromae, maar ook ‘sa moitié’, Stromae’s wederhelft of ‘better half’. Letterlijk, zo blijkt.

Onder warm applaus neemt een wat timide, ranke verschijning aan de tafel plaats. De gelijkenis is zo treffend dat deze elegante jongedame alleen maar Stromaes zus kan zijn. Maar monsieur Stromae groet haar met een brede lach en de goedkeurende blik van een player, beau dragueur. Zij slaat de prachtig gemaquilleerde ogen neer. Nerveus, geïrriteerd.‘Dus u hebt dit nummer samen geschreven?’ horen we de interviewer vragen. Zij haalt hoorbaar adem om het woord te nemen maar Stromae is haar te snel af. ‘Non non, ik heb het in feite alleen geschreven. Het grote werk heb ik gedaan, zij heeft de spelling wat nagekeken, kleine dingetjes.’

‘Is dat zo?’ De interviewer richt zich tot haar. Zij raakt haar kapsel aan, stottert een beetje. ‘Ja, het idee was vooral om de mannelijke visie te tonen, nogal karikaturaal,’ beaamt ze. ‘Heeft dat aspect je niet wat gehinderd?’ Er ontstaat discussie: de jongedame valt over het seksisme van Stromae, de maestro windt zich op. ‘Als ik een macho was dan zat zij hier nu toch niet bij ons aan tafel. Het is trouwens de laatste keer dat ze mij vergezelt in een tv-studio.’ Waarop zij met iets van verwijt in haar blik begint te zingen, opstaat en in de achtergrond verdwijnt. Hij volgt haar om dan als bij toverslag zich om te draaien en als een herenigd wezen weer te verschijnen, en profil half man, half vrouw, een duet met zichzelf, een solo in het meervoud.

Blablabla & ragnagna

Of eerder een klaagzang:‘Vous les hommes vous êtes tous les mêmes / macho mais cheap’ (of hoe ‘Franglish’ kan klinken door te botsen). ‘Vous avez d’la chance qu’on vous aime / dis mois merci.’‘Zij’ vraagt om erkenning en dankbaarheid, maar ‘hij’ antwoordt met dat aloude mannelijke refrein: ‘rendez- vous au prochain règlement, (...) surement aux prochaines règles.’ Hopla, het is weer de vaste maandelijkse afspraak, want als het vrouwtje klaagt, is dat in regel omdat het ‘de tijd van de maand is’.

De ‘wederhelft’ keert zich en stuift op: ‘matte une dernière fois mon derrière,/il est à côté de mes valises.’Loer nog maar één keer goed naar m’n billen, want ik neem de benen. En doe de groeten aan je moeder – ‘elle qui t’idéalise’. ‘Tu ne vois même pas ce que tu perds/Avec une autre ce serait pire.’De woordenwisseling escaleert: de vrouw alludeert op een relatiebreuk.

Man en vrouw ten voeten uit: de vrouw die emotioneel chanteert om door te dringen tot een man die zich emotioneel afsluit

Wat hij antwoordt horen we niet, wel haar plotse verbijstering: ‘Quoi? Toi aussi tu veux finir maintenant? C’est le monde à l’envers!’ Ach zo, jij wil er nu ook een einde aan maken, de wereld op z’n kop. ‘Moi je le disais pour te faire réagir seulement, toi t’y pensais?!’‘Ik zei het maar om je aandacht te trekken, maar jij overweegt dus wel degelijk om uit elkaar te gaan?’ Man en vrouw ten voeten uit: de vrouw die emotioneel chanteert om door te dringen tot een man die zich emotioneel afsluit. Het duet blijkt de even oeroude tegenhanger van de oeroude paringsdans der geslachten, de zwanenzang van een relatie. Met opnieuw het refrein – ‘rendez-vous, rendez-vous’– dat er vrolijk en genadeloos inhakt. ‘Vaste afspraak bij de volgende afrekening, gegarandeerd bij de volgende keer dat je je regels hebt.’ Weeklacht herleid tot hormonen. Maar de bodem is dubbel en donker: ‘begeef u naar de volgende afrekening, begrijp, de afspraak bij de juridische regeling van de echtscheiding.’

‘Facile à dire je suis gnangnan  noem mij maar een zeurkous/ Et que j’aime trop les blah blah blahs / Mais non non non c’est important / Ce que tu appelles les ragnagnas.’ Het klankspel klinkt als nonsens, maar is dubbelzinnig. Vooral dat raadselachtige ‘ragnagna’: onomatopee – de spottende imitatie van iemand die kletspraat of roddels verkoopt – anderzijds besmuikte term uit de volksmond, om niet ‘les règles’ te moeten zeggen. Twee essentiële dingen in een vrouwenleven: menstruatie en communicatie.

Enkel Kate Moss is eeuwig

Dan slaat ironie om in tragiek: ‘Tu sais la vie c’est des enfants / Mais comme toujours c’est pas l’bon moment.’Het Grote Hete Hangijzer: zij wil kinderen, ‘maar het is nooit het goeie moment.’ ‘Ah oui pour les faire là tu es présent/Mais pour les élever y’aura des absents.’Om ze te maken is mijnheer present, om ze op te voeden zullen er afwezigheden te betreuren zijn.

En dan wordt ze melancholischer, denkt aan de toekomst. ‘Als ik niet meer mooi zal zijn, of tenminste nietau naturel...’ Kennelijk onderbreekt ‘hij’ haar, zijn repliek horen we niet maar kunnen we zo aanvullen. Hij zegt troostend/vleiend dat ze altijd mooi zal zijn. ‘Arrête je sais que tu mens/ Il n’y a que Kate Moss qui est éternelle.’ ‘Ach hou toch op, ik weet dat je liegt, alleen Kate Moss is voor eeuwig.’ Wat hij ook zegt, wat zij ook doet, het is ook nooit goed: ‘moche ou belle / bête ou belle / belle ou moins / moi ou elle – c’est jamais bon.’

Twee essentiële dingen in een vrouwenleven: menstruatie en communicatie

Wat we horen zijn de makkelijke, oppervlakkige en al te herkenbare verwijten die in haast elke man-vrouw relatie wel eens naar elkaar geslingerd worden. Stereotiep, maar niet karikaturaal. Die typering gaat ook op voor het zorgvuldig gestileerde alter ego van Paul Van Haever, Stromae, en bij uitbreiding de vrouwelijke permutatie daarvan, zijn ‘alter ega’ zo je wil. Want ‘gender trouble’ is meer dan woorden, het is bovenal een gevecht van performances: ‘de man’, ‘de vrouw’. Bij Stromae wordt dat gevecht een dans – citerend uit tango én de kunst van het schermen –  waarin hij met zijn elastische leptozome lijf moeiteloos en gracieus man en vrouw doet vervloeien.

Vloeibaarder dan Bowie

Deze artiest is androgyn, maar dan op een manier die we nog maar zelden hebben gezien. Geen drag, geen verkleedpartijen, niet genderqueer. Heel anders ook dan David Bowie die flamboyant zowel zijn mannelijke als vrouwelijke kant vierde. Een getheatraliseerde androgynie die vrouwen hielp, zo luidt het, om hun mannelijke kracht uit te drukken zonder hun feminiene glamour en sensualiteit te verliezen. Stromae doet iets anders. Hij belichaamt in dit nummer en al zeker in de bijhorende videoclip letterlijk wat ‘genderfluidity’ kan zijn. Geen seksloos tussengeslacht, in tegendeel, hij acteert perfect zowel het mannelijke als het vrouwelijke, toont op die manier dat ‘man’ en ‘vrouw’ ook dat zijn: performances. Maar voorbij de persona’s en alter ego’s zien we vooral een artiest – Van Haver dus – die op een krachtige, even bezielde als ironische manier toont hoe een man perfect in touch kan zijn met zijn vrouwelijke kant. Hier danst een mens die zijn yin en yang heel goed op orde heeft, met de eeuwige frictie die juist een mooie paringsdans mogelijk maakt.

One size fits all

Hier danst een mens die zijn yin en yang heel goed op orde heeft, met de eeuwige frictie die juist een mooie paringsdans mogelijk maakt

Het refrein mag dan de vrouw reduceren tot haar regels en het mannelijke verweer daartegen tot dergelijke simpele reducties, het blijft wel in de oren hangen. ‘Tous les mêmes’ nodigt onweerstaanbaar ten dans. Of ten minste tot instemmend schokschouderen, want uiteindelijk … zijn we toch allemaal dezelfde. Dat zegt ook het laatste beeld: de camera zoemt uit in een caleidoscopische vermenigvuldiging, een grafisch beeld van huizenblokken zonder dak, waar we binnenkijken in de huishoudens van allemaal eendere koppels die telkens weer eendere discussies voeren. Het geblokte wiskundig patroon van al die uitgezoomde relaties blijkt dan het motiefje van de glanzende luxueuze jas die Stromae (m/v) in de clip droeg. One size, fits all. Allemaal dezelfde, maar je krijgt er niet snel genoeg van.

Virginie Platteau is redacteur van rekto:verso.