Gegarandeerd heeft half Vlaanderen na het zien van de kaskraker Walk the Line één of meer compilaties van countrylegende Johnny Cash in huis gehaald. Haast niemand zal ze echter meer dan één draaibeurt gunnen, want hoe 'schoon' die biopic ook is, het blijft weinig meer dan een histoire d'amour, Hollywood-style. En country blijft een genre dat, net als blues, door zijn repetitieve karakter algauw de doorsnee luisteraar gaat tegenstaan. Nochtans schuilt achter dat saaie imago een wonderbaarlijke wereld van religie, verhalen en poëzie, maar ook van schuld en verderf. Zie de pas op dvd verschenen docufilm Searching for the wrong-eyed Jesus van de Britse reclamemaker Andrew Douglas.
Kernbeeld in Douglas' filmdebuut is een druk kruispunt ergens in het kneuterige Ferriday, Louisiana. Daar vindt men wat de locals de 'drie staties van het kruis' noemen, waar schuld, boete en inkeer samenkomen. Op één hoek de verderfelijke duivel in de vorm van een typisch zuiderse juke joint, aan de overkant de straf die wordt vertegenwoordigd door de bajes, en op een derde hoek de verlossing van een kerkgemeenschap. Opmerkelijk is dat de kerk in de gegoede buurt ligt, en de gevangenis en de bars aan de andere kant, waar de buitenwijk ontkiemt. Het is net dié machteloosheid van de minderbedeelden en dat uitzichtloze leven van verveling en drank die hen dieper de Zonde in leiden. En als was de highway een slappe koord tussen die twee werelden, zo gidst muzikant Jim White ons in een onopvallende maar opvallend vergane Chevy Impala op zijn roadtrip door staten als Louisiana, Tennessee en Alabama. Uit de kofferbak steekt een gigantisch Heilig-Hartbeeld, een verwijzing naar Whites debuutplaat, The mysterious tale of how I shouted wrong-eyed Jesus! , waarvan het kortverhaal in het cd-boekje als inspiratie voor de zoektocht diende. Want niet alleen Whites moderne en atmosferische aanpak van de country-folk inspireerde Andrew Douglas, maar ook zijn enigmatische teksten, die rijkelijk bouwen op ervaringen, landschappen en karakters binnen zijn omgeving. White is geboren aan de rand van die zuidelijke onderbuik. Hoewel hij een outsider is, kent hij die wereld toch heel goed. Douglas hoefde niet verder te zoeken naar een presentator die hem op sleeptouw nam.
Wrong-eyed Jesus is geen polemische documentaire, ze neemt geen concrete standpunten in. Ze tracht de geest te vatten van een overwegend blank-religieuze bevolking, hun kijk op het leven, hun geloof, hun tradities. Douglas dompelt je onder in de broeierige wereld van het verpauperde deep south, een schijnbaar gigantische, gesloten gemeenschap waar er niks meer is dan de keuze tussen hemel en hel. Een verstikkende keuze die hen als het ware in het bloed zit, dixit White: 'They have the wise blood. The blood rules them, they don't rule the blood. If you want to know the secrets of the South, you gotta get it in your blood, and you ain't gonna get a transfusion from the blood bank for it ...'
ER WAS EENS ...
De verhalencultus, een mondelinge traditie die in een meer seculiere wereld steeds verder aan populariteit inboet, leeft heel sterk in die streken. Zoals onze grootouders bij gebrek aan andere afleiding die cultuur hier vroeger nog in stand hielden, zo heeft bijna iedereen er zijn eigen, al dan niet aangedikte verhaal, dikwijls met bijbelse inslag. 'The truth of that matter was: stories was everything, and everything was stories. Everybody told stories. It was a way of saying who they were in the world, it was their understanding of themselves. It was letting themselves know how they believed the world worked, the right way and the way that was not so right', getuigt novellist Harry Crews. Dreigend vertelt hij dat je gedode katten met de kop naar beneden moet begraven. Anders zal het beest je in haar volgende leven wel weten te vinden. Begraaf je ze met haar ogen naar beneden, dan graaft ze gewoon verder naar onderen, en zal ze aan de andere kant van de aardbol wel één of ander Chinees opvreten! Mijnwerker en banjoheld Lee Sexton is dan weer een man die in zijn leven nooit verder liep dan van huis naar de mijn en terug. Salopet, blokjeshemd, hoed en schommelstoel maken hem tot een archetypische southern man, die de verteltraditie met de paplepel heeft meegekregen, net als de virtuositeit om die op een heerlijke manier aan de man te brengen. Hij vertelt een onbedoeld tragikomisch verhaal over zijn vader-mijnwerker, die net van plan was een mijngang op te blazen. Met in de ene hand de springstof, in de andere hand de ontsteker en in z'n mond een Chesterfieldsigaret bengelend, 'áááshes thááát loooong!' De gevolgen laten zich raden, en mijmerend besluit hij: 'He súúúre was a good bááánjo player '
MODERNE PSALMEN EN TRADITIONELE HYMNES
In plaats van te kiezen voor een louter ondersteunende soundtrack, spitst de film zich toe op muzikanten die overduidelijk van die religieuze cultuur zijn doordrongen, al dan niet op directe wijze. Zo schept Wrong-eyed Jesus een ander beeld van het countrygenre, bij wijlen ver weg van het klassieke westernbeeld dat in een prent als Walk the Line wordt geschapen, het idee-fixe van de laid-back pruimtabak kauwende cowboy, turend over de prairie.
En diverse facetten komen aan bod: zo is er enerzijds de devote visie van David Eugene Edwards, anderzijds de fascinatie voor het vleselijke, seksuele en bloeddorstige karakter in de oudtestamentische verhalen van The Handsome Family. Het vuur van Edwards' geloof, dat hij eerder al tentoonspreidde met zijn succesvolle band 16 Horsepower, laait hoog op in het intense 'Wayfaring stranger'. Verweerde kop, verbeten trek om de mond, knetterende banjo en huilende stem, maken dit tot één van de muzikale hoogtepunten van een traditieoverstijgende mix van country-folk en blues. Brett en Rennie Sparks van The Handsome Family, die eruitzien als een brave huisvader en -moeder, vertalen hun muzikale ideeën dan weer in langzame, sensuele countrynummers. Elke live performance kent ook zijn eigen mise-en-scène: Edwards wordt een zompig en duister moerasgebied toebedeeld, The Handsome Family een stereotiepe desolate juke joint.
De duivel vindt zijn vertegenwoordigers in Johnny Dowd en (ex-)junkie David Johanssen. Dowd, weleens omschreven als 'Nick Cave with a hangover', ziet eruit als een kruising tussen Billy-Bob Thornton en David Lynch, en is een wat onbetrouwbaar sujet dat zich voortbeweegt in eenzelfde wereld van verlepte crooners als Tom Waits. Johanssen verwierf in de jaren zeventig eeuwige roem als frontman van de legendarische dope-punkband The New York Dolls, maar zijn vertolking van Geeshie Wiley's 'The last kind words' heeft nog weinig met de glamoureuze en destructieve opwinding van The Dolls te maken. Onderuitgezakt op een motelbed ergens in West-Virginia zingt Johanssen als een volleerde bluesneger over de laatste wilsbeschikking van een soldaat. Een aangrijpend beeld.
Maar Douglas verliest de puur traditionele muziek niet uit het oog. Melissa Swindle speelt een onwereldse 'Amazing Grace' op een gebogen zaag, en Sexton levert met zijn soloversie van 'Rye whisky' een sterk staaltje bluegrass af, een stijl die hoorbaar diepgeworteld zit in de Keltische folk, volksmuziek die de emigrerende Ieren in de negentiende eeuw naar de VS brachten. En hun daarbijhorende humor: 'If the ocean was full of whisky and I was a duck, I'd dive to the bottom to get one sweet suck'. Wat verderop wordt het een beetje pikanter: 'Her parents don't like me, they say I'm too poor. They say I'm unworthy, to enter her door'. Never a dull moment met opa Sexton!
GODDELIJK BEELD
Ook filmisch scheert Searching for the wrong-eyed Jesus hoge toppen. Douglas weet door een slimme manier van capteren, knippen en plakken zijn publiek te raken. Als voormalig professionele fotograaf en maker van wereldberoemde reclamespots voor giganten als Adidas en Microsoft, heeft de kracht van de beeldtaal — hoe je iets aan de man brengt — voor hem uiteraard geen geheimen meer. Hij brengt het landschap van moerassen, bergen, bossen, trailer parks en wegrestaurants door middel van een bijwijlen tergend traag voortschrijdende camera poëtisch in beeld, waardoor het gevoel van isolatie sterk wordt uitvergroot. Ontsnappen is quasi onmogelijk, ook al door de verstikkende beklemming van de religieuze leefgemeenschappen. Velen komen nooit buiten de stadsgrenzen en gaan enkel de deur uit voor een glas en een dienst van een of andere healing service of een spirituele kerk. Of zoals een bezopen karakter het simpel verwoordt: 'We go out on Saturday night, and confess on Sunday morning'
Ze geloven de waarheid te vinden in De Verlossing, en wachten vol ongeduld op de tweede komst van Christus. Ze vinden het zuiver katholieke geloof niet veel meer dan vriendelijk gepalaver dat niet ver reikt, en je geen besef geeft dat er een immense Grootheid is die je liefheeft. Volle overgave is het sleutelwoord, en dat levert tijdens een dienst van de First United Pentecostal Church hallucinante beelden op. Volksmenner van dienst is Reverend Gary Howington, een man die naar eigen zeggen het Licht heeft gezien na een wild leven van drank en drugs. Als een razende rapper gaat hij tekeer tegen al wat ook maar tot de aardse geneugten gerekend mag worden. Hij begeestert zijn aanwezige volgelingen zozeer dat zij in trance zijn bezwerende woorden en gospels overnemen, en als een mantra blijven debiteren. De beelden zijn zo sterk gemonteerd en het gebrek aan relativerende commentaar zo manifest, dat je er met een ongemakkelijk gevoel naar zit te staren. Weg is het trage tempo dat desolaatheid en verveling verbeeldt, en een opwindende opeenvolging van bezeten biddende volgelingen wordt op de kijker afgevuurd. De gospel klinkt beklijvend: 'One day Jesus will call my name, one day He will call my name!'
DUIVELS IN EEN DOOS
Haaks op die hyperreligieuze uitspattingen staat de gevangenis, de boetedoening. En die vormt meteen de derde groep in het diepe zuiden. Of je wordt een religieuze meeloper, of artiest, of crimineel. Opmerkelijk is dat de meeste bajesklanten een straf uitzitten voor drugsgerelateerde misdaden. De dope was voor hen de enige uitweg uit de verveling, daarin vonden zij enige opwinding in de afgezonderde en geïsoleerde cultuur die er heerst. Jim White wist er door zijn artistieke talent en creativiteit ternauwernood aan te ontsnappen, maar minder begaafde jongens belanden in een straatje met als eindstation de local prison. En geheel conform de Bijbelse geest zijn de straffen in verhouding tot de vergrijpen buiten proportie. Vrije interpretatie van het Heilige Boek is er schaars, en het motto is 'oog om oog, tand om tand'. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de effectieve doodstraf nog altijd van kracht is in zuidelijke staten als Texas, Alabama en Tennessee.
De eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat ik Searching for the wrong-eyed Jesus niet helemáál heb gezien. Ik zapte op een blauwe maandagnacht de verveling weg toen ik ongeveer twintig minuten in de film binnenviel. David Eugene Edwards gaf net het beste van zichzelf. Snel een lege cassette gezocht en de record-toets ingedrukt, tot ik merkte dat het geen 16 Horsepower-relaas was, maar iets veel ruimer en grootser dan dat. De hele atmosfeer was zó overweldigend en van zo'n intensiteit en de muziek een ware revelatie, dat je je afvraagt waarom we in 's hemelsnaam nog naar vluchtige rockumentaries op JIM, TMF of MTV kijken. De sterkte van Wrong-eyed Jesus ligt niet alleen in die mengeling van religie, poëzie en muziek, maar ook in een ander antropologisch aspect van het diepe zuiden: los van de obligaat belichte raciale problematiek en de scheiding tussen arm en rijk toont ze het ware hart, geeft ze impressies van het leven, biedt de kijker een blik in de hoofden van het minderbedeelde, blanke Zuiden. En ondanks zijn commerciële achtergrond, een wereldje waar uitvergroting en egotripperij de orde van de dag zijn, blijven Douglas' individuele portretten integer. Iemand merkte op dat Douglas geen accuraat beeld schetst, door bijvoorbeeld Texas en Miami niet aan bod te laten komen. 'No, of course I don't', antwoordde de regisseur, 'I wasn't interested in golfers!'
FILMO-/DISCOGRAFIE
Andrew Douglas, Searching for the wrong-eyed Jesus
(Plexi Film UK, 2005) (verscheen op dvd op 30 januari 2006)
Jim White, Jim White presents music from Searching For The Wrong-eyed Jesus
(Luaka Bop/V2, 2005)
Post new comment