Scholen in de mist

‘De kunstschool? Een half nummer over de kunstschool? Wat heb ik daarmee te maken?’ Dat is de flits die tussen uw oren schoot toen uw duim onze cover omplooide. We zien het aan uw frons. Met kunstscholen hebt u niets, denkt u. Tenzij u natuurlijk een radeloze kunststudent bent met meer aandrift om snuggere ‘boekskes’ te lezen dan aan uw meesterproef te werken. Tenzij u een overspannen praktijkdocent bent die al lang geen eigen werk meer maakt, maar wel nog perfect kan overbrengen hoe een eunuch zich moet voelen te midden van een harem. Of erger nog: dat u van al die overspannen docenten de decaan bent, en u zich tegenwoordig meer moeten bezighouden met rationaliseren dan met inspireren.

Of tenzij u … Zien we het goed? Tenzij u de minister van Onderwijs bent? Dag Hilde! Alles wel? Nee, Hilde, ze zijn er nog altijd, die kunstscholen. U dacht wellicht dat ze vanzelf wel zouden verdwijnen door elke twee jaar een nieuwe naam te nemen, maar ze zijn er nog altijd: ergens tussen de toegeknepen oksel van Bologna en het vierde knoopsgat van een inrichtende universiteit die verder niks van artistieke processen snapt. Over die kunstscholen willen we het in dit nummer hebben; stel je voor ...

Beste gewone cultuurliefhebber met uw frons, we kunnen u wel begrijpen. Dat u van hoger kunstonderwijs niet snapt wat u erover zou moeten bijlezen, ligt niet aan u. Het ligt meer aan dat onderwijs zelf. Het lijkt zich de jongste jaren compleet te hebben opgelost in een dikke mist van woordenwolkjes als ‘inkanteling’, ‘academisering’, ‘schaalvergroting’, ‘doctoraten in de kunst’. De tijd dat theaterstudenten én bv-acteurs op straat kwamen omdat Studio Herman Teirlinck in Antwerpen moest opgaan in het Conservatorium, ligt alweer tien jaar achter ons. Dat was een eerste rooksignaal. Dat was nog helder. Toen leek er nog een publíéke strijd aan de gang over wat er van onze kunst moest worden als we onze kandidaat-artiesten collectief deporteerden naar een steriel betonnen hol tussen de Singel en de files op de E17. Maar die schone tijd is voorbij. Vandaag worden kunstscholen opgeslokt in een mist van reorganisaties. En die mist werd een soep. Een soep van fusies, visitaties, vormdiscussies.

Wie begreep waarom? Wij ook niet, hoor. Goed dat Guy Cassiers af en toe nog eens liet horen dat de theaterstudenten van tegenwoordig niet meer tot de achterste rij leren articuleren, en dat er al eens een jonge kortfilm won in Cannes, of we waren compleet vergeten dat het hier om scholen ging. Plekken waar iets geleerd wordt. Dáár wil dit nummer het weer over hebben. Over inhoud. Over kunde. Over gedroomde idealen van nakend kunstenaarschap. Zijn dat geen relevantere vragen dan welke naam het best bekt, welke kunstschool nu de grootste is en of dat in aantal vierkante millimeters, studenten of publicaties moet worden uitgedrukt? Als we zien hoe kunst en samenleving vandaag transformeren, wat willen we dan meegeven aan onze kunstenaars van morgen? Wat moeten ze kunnen? En zijn onze kunstscholen, die negentiende-eeuwse academies met hun vrije atelierruimte, daar nog op toegesneden? Wat verwachten we er als gemeenschap van?

Nieuwe verbeelding

Wat u daarmee te maken hebt, beste lezer met uw frons, is dat kunstonderwijs helemaal geen afgesloten weitje behoort te zijn, maar in feite de moestuin is van ons hele cultuurlandschap, en zelfs van een hele samenleving. Of omgekeerd: stel scherp op de kunstschool, en je ziet de wereld. Moet de school die wereld maken, door zijn jeugdige verbeelding te trainen, of loopt ze die wereld te veel achterna? Socioloog Richard Münch vreest het laatste: ‘Hogescholen gedragen zich meer en meer als concurrerende bedrijven.’ Wat ooit bedoeld was als een vrije ruimte voor de vorming van de creatieve en kritische ziel, dreigt teloor te gaan aan het gecijfer van de markt. ‘De kunstschool beleeft een diepe crisis’, stelt Charles Esche zelfs. ‘Die crisis is het effect van een fundamentele vraag: waarom bestaan wij?’

Filosofe Martha Nussbaum weet het wel: dompel onze jonge kunstenaars weer onder in een badje van humane vakken – filosofie, literatuur, sociologie! Karel Vanhaesebrouck valt haar bij: én geschiedenis! Klinkt dat meer als een poging tot verdrinking dan als een frisse wasbeurt? Nee, Nussbaum raakt aan de kern: kunststudenten zijn niet zomaar beroepsartiesten in de knop, maar prille burgers ten top. Zeiden we burgers? ‘Wereldburgers!’, schalt Nussbaum. ‘Kunst draagt vandaag steeds meer bij aan een groeiende wereldcultuur, maar van vele kunstenaars blijft de verbeelding al te besloten en te lokaal ingebed.’ Dat maakt van de kunstschool niet louter een artistiek fabriekje, maar de speeltuin van de democratie. Als er al wat ontluiken moet, dan vooral kritische zin, onafhankelijkheid van denken, de aandrift om anders te kijken, nieuwsgierigheid naar de wereld – ver voorbij de muurtjes van de school.

Beste gewone cultuurliefhebber met uw frons, u heeft er dus juist alles mee te maken. Of het nu brede essays of snedige manifesto’s zijn, verrassend veel bijdragen in dit nummer buiten het geval van de kunstschool uit om de geest van het kunstenaarschap open te gooien. ‘Betrokken autonomie’, ‘kunst als katalysator’, ‘the local school’, ‘open source kunstenaarschap’, ‘van theatermakers tot verbeeldenaars’: allemaal zijn het oprechte voorstellen voor een nieuwe maatschappelijke verkenning, voor een ruimer besef van de context waarin we kunst creëren of voor kunstenaar leren. ‘Minder kunstschool’, is het dat? Integendeel. Wat dit nummer probeert, is de artistieke school juist te herinneren aan haar eerste missie: de wereld verblijden met nieuwe verbeelding die van die wereld de impasse kan bestrijden. Lees en leef. Ook jij, Hilde!