Radicale museologie

Onder het gewicht van zijn opruiende titel weegt het boek Radical Museology van Claire Bishop eigenlijk te licht. En toch leest het als een veelbelovende inleiding op een wezenlijke problematiek. Het zet aan om door een andere bril naar musea voor hedendaagse kunst te kijken.

De volledige titel van Bishops ‘manifest’ is Radical Museology, or: What’s ‘Contemporary’ in Museums of Contemporary Art? Bishop is professor aan het CUNY Graduate Center in New York en werd eerder al opgemerkt door haar onderzoek naar installatie- en participatiekunst. In Radical Museology gaat zij op zoek naar een alternatief voor musea die wereldwijd worden meegezogen in de spiraal van groter en duurder. Die tendens manifesteert zich uitwendig in verblindende architecturale verpakkingen, maar heeft ook inhoudelijke consequenties: het ontdoet het museum van zijn weerhaken en reduceert het tot een oord van ontspanning en entertainment. Tegenwoordig verschuift zelfs het wetenschappelijk onderzoek, toch een kerntaak van het museum, naar commerciële megagaleries, waar blockbusters zorgvuldig worden gecureerd door gerenommeerde kunsthistorici.

Radical Museology gaat op zoek naar een alternatief voor musea die wereldwijd worden meegezogen in de spiraal van groter en duurder

Claire Bishop ontwaart echter musea waarbinnen een fundamenteel ander model vorm krijgt. Experimenteel in de zin dat ze een geëngageerde positie innemen tegenover de wereld waarin we vandaag leven. Opvallend is dat Bishop drie Europese musea uitkiest om haar betoog te illustreren: het Van Abbemuseum in Eindhoven, het Reina Sofía in Madrid en het MSUM in Ljubljana. Deze drie musea vertrekken volgens haar van een radicalere interpretatie van het ‘hedendaagse’, als reactie op de dominantie van het ‘nu’ in de actuele kunstwereld. Tegenover het huidige ogenblik als maatstaf zetten zij het ‘hedendaagse’ in als methode, in plaats van louter als periodisering: ze mobiliseren visuele producten (dus niet alleen kunstwerken) om het heden te plaatsen in zijn globale, zowel historische als toekomstige context. Zo evolueert het ‘hedendaagse’ van wat vandaag gemaakt wordt tot wat vandaag relevant is.

Volgens de analyse van Bishop worden de drie musea gedreven door een sociale en politieke urgentie: oriëntatie ten opzichte van het kolonialisme en het Franco-regime in Madrid, islamofobie en het falen van de democratie in Eindhoven, en de Balkanoorlogen en de ondergang van het socialisme in Ljubljana. Het Van Abbemuseum vertrekt vanuit het principe dat het navertellen van (historische) verhalen ons kan helpen een toekomst te verbeelden. Volgens directeur Charles Esche, op 2 april 2014 door Bard College onderscheiden voor ‘Curatorial Excellence’, is het daarbij de taak van het museum een standpunt in te nemen, als tegenpool voor het relativisme van de kunstmarkt. Het Van Abbemuseum ontwikkelde zogenaamde ‘Plug Ins’ en reactiveert historische, vaak ideologisch getinte presentaties, met aandacht voor marginale of onderdrukte verhalen.

Als staatsmuseum van een heel ander kaliber onderging het Reina Sofía de laatste jaren belangrijke transformaties in zijn presentatiebeleid. Het Spaanse museum plaatst onder andere het eigen koloniale verleden en het nationale trauma van de burgeroorlog tegen een kritische, internationale achtergrond. Het presenteert beeldende kunst naast film en literatuur – Picasso’s ‘Guernica’ wordt er omringd door propagandistische posters en tijdschriftartikels uit de tijd van de burgeroorlog, maar ook door hedendaagse kunstwerken.

In het MSUM in Ljubljana ziet Bishop dan weer een mooi voorbeeld van wat een museum toch kan realiseren zonder veel financiële middelen, in een relatief kleine stad zonder uitgebreide kunstinfrastructuur. Het MSUM kiest er bewust voor om praktijken te tonen die tussen de plooien van de geschiedenis dreigen te verdwijnen, maar die bewezen hebben een sociaal, emancipatorisch potentieel te bezitten. Na de verkiezingen van 2012 werd drastisch gehakt in de subsidies van het MSUM. Om dit op te vangen presenteert het museum sindsdien alleen nog (licht aangepaste) herhalingen van een vroegere tentoonstelling, The Present and Presence. Niet alleen uit protest, maar ook vanuit een geloof dat herhaling leidt tot zelfreflectie en begrip van verleden, heden en toekomst.

De basisidee die Bishop naar voren schuift is waardevol: het belang van een dynamische herlezing van de geschiedenis in wisselwerking met actuele kunstwerken

De voorbeelden uit Radical Museology overstijgen het vrijblijvende jongleren met de eigen collectie rond een centraal thema, toch de meest gangbare methodiek in musea voor hedendaagse kunst. Tegelijk legt het boek niet grondig genoeg uit hoe deze musea zich nu effectief onderscheiden. Zeker wat betreft het Van Abbemuseum krijg je nauwelijks grip op de concrete inhoud van instrumenten als de ‘Plug Ins’. Bovendien vraag je je af of Bishops pleidooi voor een politiek geëngageerde representatie van de geschiedenis dan het enige alternatief is voor een museale pretcultuur? En dreigen hedendaagse kunstwerken die worden ingezet als ‘relational objects’ en ‘historical agents’ niet te verdrinken in een illustratieve rol? Op deze vragen, die nochtans rechtstreeks voortvloeien uit Bishops visie, wordt in Radical Museology weinig geanticipeerd. Toch is de basisidee die Bishop naar voren schuift waardevol: het belang van een dynamische herlezing van de geschiedenis in wisselwerking met actuele kunstwerken. Zo kunnen musea voor hedendaagse kunst, in plaats van depots voor kunstschatten te zijn, omgevormd worden tot collectieve archieven.

Lotte De Voeght werkt voor Extra City Kunsthal Antwerpen en is redacteur beeldende kunst bij rekto:verso.

Claire Bishop, Dan Perjovschi (ill.), Radical Museology, or: What’s ‘Contemporary’ in Museums of Contemporary Art?, Londen: Walther König, 2013.