Over 'M!lf' en machotelevisie

De set is die van een livetalkshow. Op de achtergrond een terrarium met kronkelende bikini-babes. In de zaal een volledig mannelijk publiek. En bier. Hun daverende applaus begroet de binnenkomst van twee al even manse komieken, die de show openen met oneliners over hoe je 'terug' een 'echte' man wordt. Het Vlaamse tv-landschap lijkt er een nieuw format bij te hebben. Weten alleen mannen waarom?

M!LF, voluit Man Liberation Front of 'Mother I'd Like to Fuck', kende — voor een programma op 2BE — een ongeëvenaard succes. De inzet van de comedyshow is 'mannen weer echte mannen laten zijn'. Jan Van Looveren (van onder meer Trigger Happy) en Philippe Geubels ('de man van de Colruyt'), een traditioneel komisch duo met elk een specifieke rol, presenteren verschillende rubrieken, zoals 'de y-factor': een zoektocht naar de mannelijkste man in Vlaanderen. Nieuw is dit format niet. Al in 1999 trok de Amerikaanse The Man Show ten strijde tegen de vervrouwelijking van de man en de zogenaamde 'nieuwe' mannen. M!LF heeft zich daar flink door laten inspireren. Met terugkerende oneliners als 'loeren mag' en 'mannen bezwijken aan de lokroep van dagcrème, Crocs en mozarella' probeert het in een aantal tips en regeltjes een omschrijving te geven van de bedreigde diersoort die 'de echte man' zou heten. Afgemeten aan het joelende publiek en de reacties op de Facebook-fanpage of op de vele blogs rond dit programma, lijkt er evenwel niets te vrezen. 'Nieuwe' mannen zijn amper te bespeuren.

Met de kwaliteit van M!LF ben je snel klaar: het bouwt op zwakke humor zoals die in de jaren 1970 al te zien was bij Benny Hill of Gaston en Leo. Interessanter is het programma te bekijken als een fenomeen binnen onze hedendaagse beeldcultuur, bij uitbreiding als een maatschappelijk signaal. Niet alleen in Vlaanderen toont zich een hernieuwde interesse in de alfaman. Ook in Duitsland, Denemarken, Australië en de VS zien we formats die sterk lijken op M!LF. De duidelijke boodschap van de makers, niet in het minst in hun interviews, blijkt door hun overwegend mannelijke publiek ook erg serieus genomen te worden. Neem de joligheid van de liveshow weg — Beavis and Butt-Head-humor, maar dan zonder humor — en je krijgt een weerspiegeling van frustraties, dromen en verlangens rond opnieuw 'echt' man zijn, die voor bepaalde Vlaamse mannen echt een punt blijken. Juist daar moeten we kritisch naar kijken. Waarom voelt een deel van de mannen zich zo bedreigd door de 'nieuwe' man en de verwachtingen die daarmee zouden samenhangen? Waarom investeert televisiemakend Vlaanderen in een programma dat het niveau van toogmoppen niet overstijgt?

Allereerst is er de commerciële context. M!LF heeft 2BE geen windeieren gelegd. Het programma scoort. De eerste aflevering leverde meteen meer dan een half miljoen kijkers op, plus het extra publiek van het digitale iWatch. De website mag rekenen op minstens evenveel pageviews en de belangstelling voor de Facebook-fanpage is massaal. Adverteerders volgden vanzelf: niet alleen Jupiler en Dodge proberen hun 'mannelijke' imago verder te sterken via dit programma, ook Coke Zero sponsort. Dat product is immers ooit op de markt gebracht toen bleek dat ook mannen trek hadden in een light product, maar zich moeilijk konden identificeren met het bestaande Coca Cola Light. In advertenties voor Coke Zero wordt daarom de alfaman opgevoerd. M!LF was voor die communicatielijn een geschenk uit de hemel. Een simpel format met een duidelijk publiek — lees: doelgroep — doet het bij adverteerders altijd goed. Je zou zelfs kunnen beweren dat de hele zogenaamde 'remancipatie' een puur economisch gegeven is. Producten verkopen beter als de doelgroep vaster omlijnd is. Zo kregen we eerder vrouwelijke tv-zenders als VijfTv en eerder mannelijke tv-zenders als 2BE. Maar er is natuurlijk ook een maatschappelijke context die dit soort humor voedt. We zien niet alleen een nostalgische roep naar de 'oude' mannelijkheid — alsof de 'nieuwe' mannelijkheid ooit zo sterk was — maar vooral de terugkeer van een eenduidige mannelijkheid. Zo vertoont non-fictie al een paar jaar de trend om terug een mannelijke actieheld op te voeren als in de jaren 1980. Rocky, de Terminator en andere Die Hards waren een tiental jaren weg uit de bioscoop, maar zijn nu helemaal terug. Op tv zag je tijdens de jaren van de zorgende man wel humoristische programma's als het Britse Smack the Pony of de populaire sitcom Coupling, waarin emancipatie en flexibiliteit in genderrollen een centrale rol speelden. Maar vandaag gaan programma's als M!LF een stap verder: ze brengen een 'gesloten' vorm van humor, die enkel ruimte laat voor seksisme en elke andere lezing onmogelijk maakt. De vastomlijnde man is terug de norm geworden. Dat is er veranderd.

In de populaire cultuur van de jaren negentig zagen we een waaier aan mannelijkheden, met meer ruimte voor emotionaliteit en lichamelijkheid. Metromannen waren hot en een hele cosmetica-industrie stortte zich op hen. Alleen had die 'nieuwe man' geen sluitende definitie. Mannelijkheid an sich bestond eigenlijk zelfs niet meer, of toch niet als basis voor de definitie van vrouwelijkheid als 'het andere'. Die culturele representaties waarin vrouwelijkheid neerkomt op alles wat afwijkt van de patriarchale hegemonische masculiene norm, waren sinds de jaren 1980 aan het afnemen. Ze werden vervangen door hybride representaties van genders die inruilbaar zijn. Maar net die beeldcultuur is een aantal jaar geleden een andere weg ingeslagen: in videoclips, spelprogramma's en realityshows zien we opnieuw een polarisering van genderrollen, waarvoor de basis vaak gezocht wordt in een determinerende natuur. In shows als M!LF krijgt mannelijkheid terug een duidelijke positie als norm, waarbij elke individuele of culturele nuance verdwijnt. Of is de hedendaagse mannelijkheid gewoon bang voor een verder genderidentiteitsverlies? En is caféhumor de enige manier om aan die angst vorm te geven?