The Mars Volta: ode aan de ongebreidelde creativiteit

Het progressieve rockgezelschap The Mars Volta maakte met De-Loused in the Comatorium een conceptplaat over de dood van ene Julio Venegas, een kunstenaar en notoir provocateur uit El Paso, Texas. Voorgaande zin bevat twee termen die in rockmilieus weinig populair zijn, namelijk 'progressief' en 'conceptplaat'. Progressieve rockgroepen verslikken zich immers maar al te vaak in hun eigen technische kunnen en conceptplaten staan meestal garant - enkele uitzonderingen daar gelaten (dankjewel Beatles, dankjewel Bowie, dankjewel Reed) - voor uren oeverloos gezeur over thema's waar de gemiddelde luisteraar toch geen enkele boodschap aan heeft. Velen gingen The Mars Volta dus voor, maar slechts weinigen bleken uitverkoren.

Toen zanger Cedric Bixler Zavala en gitarist Omar Rodriguez in 2001 besloten om hun emo-punkgezelschap At the Drive-in te ontbinden, verklaarde iedereen hen voor gek. Het vijftal uit El Paso (Texas) had jarenlang koppig aan de weg door rock&roll-land getimmerd, had daarbij meer dan eens voor bijna lege zalen gespeeld en toen alles uiteindelijk leek te gaan lukken — ze hadden een platencontract op zak met het ondertussen ter ziele gegane Grand Royal-label van The Beastie Boys en hun aanhang groeide gestaag — doekten Bixler Zavala en Rodriguez de boel op. In een interview met de Chicago Tribune legde Bixler Zavala het in juli 2003 als volgt uit: "Ons laatste At the Drive-in optreden was in Nederland en we stonden er op het podium als karikaturen van onszelf. Omar en ik waren de muziekstijl die we speelden beu. Het leek wel of we steeds maar variaties aan het maken waren van hetzelfde album. Het idee van een band die democratisch werkt, van 5 groepsleden die het met elkaar eens zijn, is een grote mythe. Als de liefde ophoudt, moet je durven opstappen anders sterf je als artiest." Fans van At the Drive-in en ook de pers konden toen maar moeilijk begrijpen dat het tweetal zich verveelde binnen een groep die verantwoordelijk was voor de meest boeiende en inventieve rock van dat moment (voor de geïnteresseerden: Relationship of Command, het laatste album van At the Drive-in, is een absolute aanrader). Bixler Zavala en Rodriguez zagen het dus anders en hun wil geschiedde. Paul Hinojos, Jim Ward en Tony Hajjar, de drie overige bandleden van At the Drive-in, richtten Sparta op. Rond Cedric Bixler Zavala en Omar Rodriguez werd het even stil. In muziekland werd er ondertussen hevig gespeculeerd over wat beide heren in hun schild voerden. Het antwoord liet niet lang op zich wachten. In 2002 brachten ze onder de naam The Mars Volta de single Tremulant uit en in 2003 volgde dan het fel bejubelde full-album De-Loused in the Comatorium.

Fictief verhaal over een kunstenaar

De-Loused in the Comatorium is, zoals eerder gezegd, een conceptplaat, die de luisteraar meeneemt in het onderbewustzijn van Julio Venegas, een goede vriend van Bixler Zavala die zelfmoord pleegde in 1996. Cedric Bixler Zavala op de The Mars volta-website over Venegas: "Het was zeker iemand die tot het uiterste wilde leven. Naar het einde toe liep hij erg kreupel omdat hij in een coma had gelegen. Hij had talloze littekens over zijn hele lichaam en sommige goede vrienden noemden hem zelfs Frankenstein. Hij had grote snijwonden op zijn keel, striemen, kneuzingen en builen, en zijn arm was verschrompeld omdat hij zichzelf daar rattenvergif had ingespoten. Hij had zoveel littekens dat hij op een soort wandelende wegenkaart leek." Bixler Zavala had met At the Drive-in al eens een song aan Julio Venegas gewijd maar vond dat niet voldoende. De kunstenaar verdiende een volledig album, The Mars Volta leek daarvoor het ideale platform, De-Loused in the Comatorium werd het resultaat. Bixler Zavala vertelt een fictief verhaal, afwisselend in het Engels en het Spaans, waarin Julio Venegas zelfmoord probeert te plegen door een overdosis morfine. In plaats van te sterven, valt hij een week lang in een diepe coma en beleeft hij de meest fantastische avonturen in zijn dromen, elementaire gevechten tussen de goede en de kwade aspecten van zijn onderbewustzijn. Op het einde ontwaakt hij uit zijn coma, maar hij verkiest toch om te sterven.

Progressieve punkrock?

Muzikaal valt het album nauwelijks met woorden te beschrijven of met iets te vergelijken. De songs zitten vol bevreemdende klanklandschappen, bruuske tempo- en stijlwisselingen, ijzersterke riffs en overschrijden bijna allemaal de populaire 3-minuten grens. Het langste nummer, Cicatriz esp, duurt zelfs langer dan 12 (!) minuten. De stijlen variëren tussen punk, rock en free-jazz tot zelfs Santana-achtige gitaarsamba. Een stempel drukken op The Mars Volta is dus bijzonder moeilijk. In wezen zouden we de muziek, wegens de complexiteit en de ruwheid ervan, gewoon progressieve punkrock kunnen noemen, maar daar gaat Bixler Zavala maar gedeeltelijk mee akkoord. Bixler Zavala: "Ik houd van de term 'progressief' zoals het in het woordenboek gebruikt wordt, dus in de betekenis van 'vooruit gaan'. We proberen zeker niet de nieuwe Genesis te zijn en ik voel ook maar weinig verwantschap met een als bloem verklede Peter Gabriel die over kobolden zingt. Tegelijkertijd ben ik er me ook van bewust dat we in een tijdperk leven waarin alles wat wordt binnengehaald als 'the next bing thing' eigenlijk gewoon pure retro is. In New York wil iedereen de nieuwe Gang of Four, PIL of Television zijn. Niemand wil blijkbaar stijlen door elkaar mengen en er iets persoonlijks van maken. Ik groeide op als een punkrocker die progressieve rock haatte omdat het een stijl vol giganteske ideeën is. Maar uiteindelijk ben ik een product van dertig jaar muziekgeschiedenis en met The Mars Volta proberen we daarom de kloof tussen verschillende stijlen te overbruggen en er een wapen van te maken." Omar Rodriguez, het muzikale brein achter de groep, is een bijzonder bevlogen, virtuoos en origineel gitarist. Zijn nogal (bewust?) slordige gitaarstijl is doorspekt met Zuid-Amerikaanse en Latin-invloeden, maar heeft, onder andere dankzij zijn materiaalkeuze, toch steeds een uitgesproken rockgevoel. Hij drukt zonder meer zijn stempel op het The Mars Volta-geluid, maar ook de andere, overigens zorgvuldig door Rodriguez en Bixler Zavala gescreende, muzikanten, doen hun duit in het zakje. Meesterdrummer Jon Theodore gaat tekeer als een bezetene en stuwt de muziek voort met een opzwepend en extatisch drumgeluid. Even essentieel is keyboardspeler Isaiah Owens die verantwoordelijk is voor de bevreemdende soundscapes en synth-geluiden. De bas wordt voor de gelegenheid met verve bestierd door oudgediende Flea van de Red Hot Chili Peppers. Live werd Flea vervangen door Juan Alderete, inmiddels het vaste vijfde groepslid. En last but not least is er de ijle, hoge en schreeuwerige stem van Bixler Zavala zelf, die de muziek van The Mars Volta een bijzonder origineel geluid geeft.

Uitzondering op de regel

Ik haalde het in de inleiding al even aan, De-Loused in the Comatorium leunt akelig dicht aan bij twee — als ik zo vrij mag zijn — muzikale uitwassen, namelijk de conceptplaat en de progressieve rock (ook wel progrock). In de pop- en rockmuziek bestaat een album van een artiest of groep gewoonlijk uit een aantal apart staande nummers die goed genoeg werden gevonden om samen op plaat te zetten. Bij een conceptalbum echter staan alle songs in het teken van één samenhangend verhaal. Lang niet alle conceptplaten zijn slechte platen, maar het moet gezegd dat er sinds Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band van de Beatles, wat algemeen (ondanks heel wat discussie) als het eerste conceptalbum wordt beschouwd, meer slechte conceptplaten op de markt zijn gebracht dan goede. Dat heeft niet altijd te maken met de kwaliteit van de muziek, meestal bevatten conceptplaten wel één of meerdere goede songs, maar met het feit dat het schrijven van een samenhangend muzikaal verhaal toch net een stuk moeilijker is dan het fabriceren van wat losse songteksten. Ook de themas's zijn niet altijd even gelukkig gekozen of wat dacht u van de zoektocht naar spirituele vervulling (In Search of the Lost Chord van The Moody Blues), een dove, domme en blinde maar geniale flipperkastspeler die redding brengt (Tommy van The Who) of het fenomeen gokken dat gebruikt wordt als een metafoor voor het leven (The Turn of a Friendly Card van Alan Parsons Project). Toegeven, er bestaat niet echt een vuistregel voor het maken van een goede conceptplaat, want soms monden de stomste, meest vreemde of oninteressante thema's toch nog uit in geniale platen, denken we maar aan Joe's Garage van Frank Zappa, What's Going On van Marvin Gaye of Ziggy Stardust van David Bowie. Zelf ben ik geneigd om ook De-Loused... van The Mars Volta tot het betere werk in het conceptgenre te rekenen. Het zijn zeker niet de teksten van Cedric Bixler Zavala die me over de streep getrokken hebben. Ze zijn immers zodanig abstract dat er geen touw aan vast te knopen valt. Ook het onderwerp wekte niet meteen mijn interesse. Het is eerder de manier waarop Zavala zijn stem gebruikt als een volwaardig vijfde instrument waar je regelmatig kippenvel van krijgt. Hij is dan ook gezegend met een wel heel bijzondere stem en een zeer specifiek timbre dat uitstekend aansluit bij de muziek van The Mars Volta. Als Zavala nu echt wil zingen over een knettergekke kunstenaar die zijn aderen vol rattenvergif spuit dan is dat zijn volste recht. Honderden andere zangers zouden een dergelijk ongewoon thema met gemak om zeep helpen. Cedric Bixler Zavala slaagt, volgens mij, met verve in zijn conceptexamen omdat hij de wanhoop, de angst en het geluk van het hoofdpersonage als geen ander met zijn stem weet uit te drukken. De teksten doen er dan al lang niet meer toe. Niettemin laat het gros van de progressieve rock me koud. Het bombastische en vaak nutteloos virtuoze karakter van deze muziekstijl ligt me niet; maar al te vaak loopt die eigenschap de muziek zelf in de weg. In de meeste gevallen haalt de kamerbrede sound elk stuk geluid dat tot een song zou kunnen uitgroeien genadeloos onderuit. Ook hier zijn er uiteraard genoeg uitzonderingen om de regel te bevestigen (Frank Zappa weze geprezen). Toch borrelt er — net door dat schijnbaar ingewikkelde karakter — bij het luisteren naar de meestee progressieve rockplaaten een welgemeend What's the bloody point? bij me op. Waarom trapt The Mars Volta dan niet in die openstaande val? Volgens mij ligt het aan de muzikale achtergronden van de heren Bixler Zavala en Rodriguez. Hun roots liggen in de punkrock en dat blijft tijdens elke seconde van De-Loused..., hoe virtuoos soms ook, hoor- en voelbaar. The Mars Volta maakt snedige, bijtende en harde muziek die werkelijk barst van de energie. Bovendien is de plaat ook niet, zoals bij heel wat progressieve rock wel het geval is, over-geproduced (lees: opgekuist). Als de versterker van Rodriguez kraakt dan hoor je dat ook op de plaat en niet alle muzikale onvolkomenheden werden, zoals normaal gebeurt, weggemixt. The Mars Volta speelt progressieve rock maar dan met ballen en met karakter, zonder zich te vergrijpen aan een overdreven gekunsteldheid.

Ongebreidelde creativiteit

Toch is het — ondanks al het voorgaande — in wezen nutteloos om u via het geschreven woord proberen te overtuigen van de kwaliteit van The Mars Volta. Tenminste, ikzelf geloof er niet in. Ik kan u met deze tekst hooguit wat prikkelen of er, in het beste geval dan, voor zorgen dat u morgen misschien naar de plaatselijke bibliotheek gaat om de plaat te beluisteren of zelfs te ontlenen. In het slechtste geval wil u nooit nog iets met The Mars Volta te maken hebben, ook dat is soms een jammerlijke bijwerking van het geschreven woord. Toch wil ik u, we gaan uit van het beste scenario, bij het beluisteren van De-Loused in the Comatorium meteen een goede raad geven. Met één luisterbeurt zal u de muziek van deze groep zeker niet doorgronden. Integendeel, u zal chaos horen, schreeuwerige gitaren en ijle stemmen, vreemde geluiden en ritmes.... Bij een tweede luisterbeurt zal een en ander misschien al op zijn plaats vallen en bij de derde keer zal de muziek zich misschien langzaam in uw hoofd nestelen zodat u hopelijk zelfs zin krijgt in een vierde keer, en een vijfde, en een zesde, en een... Laat deze tekst dan ook een ode zijn aan de ongebreidelde creativiteit die ik vaak mis in de hedendaagse muziek. U kunt The Mars Volta goed of slecht vinden, hard, ingewikkeld of moeilijk misschien, maar één ding moeten we dit vijftal zeker nageven: ze hebben de moeite gedaan om zo creatief mogelijk met hun muziek en alles daarrond om te gaan, wars van allerlei tendensen, commerciële maatstaven of  muzikale normen. The Mars Volta doet de dingen volgens de normen en maatstaven die de groep noodzakelijk acht om goede muziek te maken en om het creatieve proces binnen de groep levendig te houden. Die houding trekken ze op alle niveaus door. In 2003 speelden ze op het Pukkelop-festival een set van 40 minuten met welgeteld 3 nummers van telkens meer dan 10 minuten. "Commerciële zelfmoord!", riep een deel van de Belgische pers toen. So what? Is een groep verplicht om haar volledige repertoire elke keer opnieuw uit de kast te halen? The Mars Volta speelt al eens een slecht concert, maar enkel en alleen omdat de groepsleden met zichzelf steeds de uitdaging aangaan om te blijven experimenteren, om hun creatieve grenzen te blijven verleggen, ook op het podium. Misschien moeten we in dit verband Cedric Bixler Zavala zelf nog even aan het woord laten. Cedric BixlerZavala: "We leven in een tijdperk waar mensen blijkbaar alleen nog kleine dosissen informatie verdragen en waarin de aandachtsspanne van 15- of 19-jarigen niet echt groot is. Ik wil daartegen vechten. Daarom zitten de lyrics van De-Loused in the Comatorium niet bij de cd. Als iemand het volledige verhaal wil dan moet hij of zij het vinylalbum kopen, wat al moeilijker is, of het boek bestellen. Wie mee wil zijn met onze muziek moet het hele verhaal lezen, moet het volledige pakket kennen. Ik ben opgegroeid met platen die stuk voor stuk iconen waren van een popcultuur, het waren heuse artistieke statements. Met dit album wil ik de luisteraars dwingen om hun huiswerk te doen. In onze cultuur hebben we te weinig fierheid over wat we gecreëerd hebben. Als wij vandaag de dag een van de laatste groepen zijn die die vlag hoog proberen te houden, dan ben ik daar trots op." Amen to that!

Meer info vind je op www.themarsvolta.com