Lang leve de onafhankelijke boekhandel

De laatste jaren verschenen op gezette tijdstippen berichten in de media over een alarmerend lage boekenverkoop. Vaak werd daarin gewag gemaakt van een dreigende teloorgang van de kleine boekhandel, onder meer door de komst van het e-boek en de opmars van internethandels. Die prognose wordt echter tegengesproken door de onafhankelijke boekenwinkels zelf. Zij relativeren het gemediatiseerde doemdenken en maken zich strijdbaar op voor een toekomst waarin traditie en digitalisering samenwerken om lezer-kopers voor hen te blijven winnen.

Plaatsen waar cultuur wordt verhandeld, roepen een paradoxale scepsis op: ze teren op de commercialisatie van een product dat liefhebbers wel willen bezitten, maar waarvan diezelfde liefhebbers eigenlijk niet willen dat het een product is, laat staan dat het wordt gecommercialiseerd. Zo gaat het ook met de onafhankelijke boekhandel. De boekenkoper treedt er binnen in de luwte van een tijdloze parallelle wereld, door deuren en muren afgescheiden van de daarbuiten voortrazende markt, opgaand in een symbolische enclave vol intellectuele en literaire prikkels die zich laten betasten, ruiken en die in zich de belofte van geestelijke verrijking dragen.

De onafhankelijke boekhandel belichaamt met andere woorden een burgerlijk-romantische idylle. Hij fungeert als (koffie-) huis voor (pseudo-) intellectuelen die zich thuis willen voelen op een plaats waar cultuurdragers dubbel dienst doen – eerst in de eigenlijke zin, als tastbare boeken, maar ook oneigenlijk: ze zijn er zowel behang als meubilair. De koffieschenkende boekhandel is een oord van (passieve) beleving, het toonbeeld van de ideale woonkamer die men soms zou willen en (wegens gebrek aan ruimte of geld) niet kan hebben.

Dat beeld houdt een aandoenlijk traditionalisme in stand, alsof de in feite jonge traditie van de boekhandel een noodzakelijke verworvenheid is van een bepaalde leescultuur. De gezelligheid die wordt opgeroepen door zo’n woonkamerideaal getuigt misschien zelfs van een latente cocoonzucht. Wie de kleine, gezellige boekhandel binnenstapt, betreedt een andere, illusoire wereld – of eerder een amalgaam van werelden. In wezen is de boekhandel een meervoudige utopie, een tuin van Eden die men blijft opzoeken om er steeds weer uit verjaagd te worden. De lezer ondergaat er een bijna ongrijpbare ‘sense of place’, waarbij de boekhandel tegelijkertijd identificatieruimte en zelfverliesplek is. Hij komt er zichzelf en zijn leesverlangen (weer) tegen, en hij botst (weer) op de grenzen van wat hij niet kan lezen, hebben en zijn.

De digitale dooddoener

Dat symbolische lustoord wordt, volgens steeds terugkerende berichten in de media, op verschillende fronten tegelijk aangevallen. In een schriftelijke bevraging bij het Vlaams Fonds voor de Letteren bevestigt men die berichtgeving: ‘de situatie van de kwaliteitsboekhandel vandaag is op verschillende vlakken problematisch.’ De grote boosdoener zou de voortschrijdende digitalisering zijn: zowel drager als handelaar wordt elektronisch. Mochten de zelfstandige boekhandels effectief verdwijnen, dan zou dat een pijnlijke aderlating betekenen voor het culturele landschap in Vlaanderen. Maar ziet het er wel zo somber uit?

57_DeSaedeleer_De Groene Waterman, Antwerpen380.jpgUit de cijfers van de KVB, de Nederlandse boekenvakvereniging, blijkt dat het alvast met de opmars van het e-boek in 2012 nogal meeviel: ‘Er zijn 44,7 miljoen boeken over de toonbank gegaan en daarmee is de afzet gedaald met 4,3%. Dit is inclusief de verkoopcijfers van e-boeken die nu een marktaandeel van 2,2% hebben, ten opzichte van 1,2% vorig jaar, een stijging van 70%.’De cijfers voor Vlaanderen zijn van een gelijke grootteorde. Tot op heden is het e-boek dus nog steeds een marginaal fenomeen dat niet geheel terecht als bedreigend wordt ervaren door traditionalisten. Die ervaring delen verschillende boekhandelaars. Zij noemen de invloed van het e-boek ‘verwaarloosbaar’.

Meer nog, zolang (literaire) uitgeverijen geen creatieve oplossingen vinden om het digitale lezen anders op de markt te zetten, zal het nog een tijdje duren vooraleer het e-boek echt aanslaat. Paul Luyten van boekhandel Walry in Gent en Thomas Barbier van De Reyghere in Brugge suggereren dat het digitale boek op dit ogenblik nog te veel als een apart medium gezien wordt, terwijl zijn bloei zou kunnen worden versneld door er een en/en-verhaal rond te schrijven: tastbaar boek en e-variant kunnen personages zijn in eenzelfde successtory.

Leesbevordering

Doemdenkers beroepen zich echter op nog andere argumenten. Hans Cottyn formuleerde het vorig jaar zo in een artikel voor DWB: ‘Waarom moet je nog naar een boekhandel? Grote kans dat net die titel die je zoekt ofwel helemaal nooit in de winkel is geweest of net vóór jou is verkocht. Allerlei praktische beslommeringen – parkeerroute volgen, parkeerplaats vinden, parkeerticket betalen … – maken het bezoek aan een retailer in de binnenstad hoe langer hoe moeilijker. Nee, dan is onlineshopping een prachtig alternatief. Besteld voor de middag ligt het boek de volgende dag zonder portkosten in de brievenbus. En dat aanbod! Duizenden en duizenden titels onmiddellijk beschikbaar. Een onlineshop telt algauw 200 000 titels in alle talen, een zeer ruime boekhandel komt met wat geluk aan enkele duizenden. Online kun je recensies uitpluizen van echte lezers, niet die van verzuurde recensenten, en je krijgt meteen computergegenereerde koopsuggesties. Wie of wat kan daartegenop?’

Tastbaar boek en e-variant kunnen personages zijn in eenzelfde successtory

Dit kan daartegenop: wie zelf in de (buurt van de) binnenstad woont of werkt, kent veel minder of geen parkeerbeslommeringen, kan, als hij de juiste boekhandel binnenstapt, wel degelijk kiezen uit een waardevol en ruim aanbod, vindt er ook iemand met expertise die raad, suggesties en kritiek kan geven, én heeft het boek van zijn verlangen uiteindelijk nog veel sneller in zijn handen. Daar kan het internet, met zijn falsificeerbare suggesties en recensies, niet aan tippen.

Bovendien is de boekhandel een aantrekkelijke plaats met een karakteristieke inrichting en een eigenzinnige stock, waarmee de boekhandelaar actief bijdraagt aan de deskundige cultivering van een leeslandschap. Daarin staat hij niet alleen: in overleg en samenwerking met de politieke overheden, zowel lokaal als regionaal, kan hij een essentiële geletterdheid stimuleren. Samen kunnen de verschillende spelers een gunstiger leesklimaat ontwikkelen dat niet noodzakelijk gebaseerd is op economische overwegingen, noch aan de kant van de handelaar, noch aan de kant van (pakweg) de bibliothecaris. In zo’n klimaat wordt wat commercieel nuttig is (een uitgebalanceerde boekenstock) ook cultureel waardevol. De lezer kan er minder voor de hand liggende uitgaven (van nieuwe, kleine uitgeverijen) ontdekken, los van het aanbod dat in de groothandelszaak aanwezig is.

57_DeSaedeleer_Passa Porta Bookshop, Brussel380.jpgParadoxaal genoeg kan net de aanwezigheid van een groothandelszaak een stimulans zijn voor de kleine boekhandel. Ludovic Bekaert van Passa Porta Bookshop bevestigt dat er in het boekenlandschap van de stad tot op heden weinig nood is aan echt gemene prijsvechters (wat niet betekent dat er geen gezonde concurrentie zou bestaan) en dat de verschillende winkels elkaar net heel goed aanvullen. Bestsellers en populaire lectuur kunnen overal worden verkocht, maar de minder gangbare of toegankelijke literatuur vindt gemakkelijker een publiek op een plaats waar zij tot haar recht komt, namelijk in de beheersbare, weldoordachte stock van de kleine boekhandel.

Daarom benadrukt Paul Luyten ook het belang van de interactie tussen bibliotheek en boekhandel: beiden (zouden moeten) focussen op een divers en kwalitatief aanbod. De wisselwerking tussen bibliotheek en kleine boekhandel geeft lezers gemakkelijker de kans om weg te blijven van de platgetreden paden (die worden bewegwijzerd door andere kanalen) en om een alternatief, persoonlijker leesparcours te volgen.

Confituur bij de boekhandel

Om hun culturele rol beter te kunnen vervullen, hebben een aantal boekhandelaars vorig jaar, na het failliet van Colibro, besloten om de handen in elkaar te slaan in de vorm van een nieuw initiatief: Confituur. Die vereniging van onafhankelijke boekhandels wil ‘een centraal aanspreekpunt zijn voor iedereen die baat heeft bij een gezonde werking van de zelfstandige boekhandels: uitgevers, klanten én de politiek’, zo luidde het in De Tijd.

Voor de boekhandels die zich toch bedreigd zouden voelen in de huidige economische omstandigheden kan een vereniging heilzaam blijken: samen kunnen zij politiek ondersteunde oplossingen aanreiken om, in een toekomstig geval van dringende nood, uit hun malaise te geraken. Voor de boekhandels die op dit ogenblik weinig marktproblemen ervaren, is Confituur dan weer een flatterende spiegel die benadrukt dat externe, marktcorrigerende stimuli steeds welkom blijven.

In 2008 werd daartoe al een poging ondernomen met een beperkte subsidiepot voor activiteiten zoals boekvoorstellingen en auteurslezingen, die door een aantal boekhandels effectief worden georganiseerd en die niet zozeer extra klanten genereren, maar het bestaande klantenbestand wel kunnen consolideren. Die activiteiten zijn op zich niet winstgevend – ze kosten vaak meer dan ze opbrengen – maar ze halen de band tussen klant en handel wel hechter aan.

57_DeSaedeleer_Walry, Gent380.jpgBovendien spelen boekhandelaars met die activiteiten een hoogst essentiële rol in de bekendmaking en verspreiding van nieuwe literatuur en nog onbekende auteurs. Sinds Karl Ove Knausgård eind 2011 een tournee maakte langs een aantal boekhandels in Vlaanderen, is zijn ster hier (net als in de rest van de wereld, alhoewel het een weinig met het ander te maken heeft) steil omhoog geschoten. Hetzelfde gaat op voor vele andere auteurs. Zo zijn onafhankelijke boekhandelaars onrechtstreeks impresario’s van de literatuur. Hun handelszaken worden sociale ruimtes waar een collectief bewustzijn kan groeien.

Meer nog, de vereniging van de boekhandelaars in Confituur zou een interessante wending kunnen geven aan de publicitaire functie van dergelijke extra-literaire initiatieven, aangezien het organiseren van literaire tournees nog meer een gezamenlijke onderneming kan worden, wat vooral de zichtbaarheid van de literatuur ten goede komt.

Cijfers lezen

Betekent dat dan dat het helemaal niet zo slecht is gesteld met de boekenverkoop? Diana Vangeneugden van De Groene Waterman in Antwerpen wil stellig laten optekenen dat het gemediatiseerde pessimisme omtrent de poëzieverkoop voor haar zaak alvast misplaatst is. Naar een verklaring daarvoor moet men niet ver zoeken: negatieve berichten in de pers zijn gebaseerd op cijfers van de koepelorganisatie Boek.be, die ze dan weer haalt bij GfK Retail and Technology (het bedrijf dat verkoopresultaten op de boekenmarkt verzamelt en analyseert). Er zit geen enkele nuance in die cijfers: zo wordt er geen onderscheid gemaakt tussen verkooppunten, wat zou betekenen dat de poëzieverkoop in de ketens misschien wel een opmerkelijke daling kan vertonen, maar bij de onafhankelijke handelaar evengoed stagneert of stijgt. Op die manier is boekhandelpessimisme een vervelend neveneffect van een onzorgvuldige boekhouding bij cijferaars.

Men benadert de berichten over de neergang van kleine boekhandel en de destructieve vaart van de digitalisering beter met enig voorbehoud

Men benadert de berichten over de neergang van kleine boekhandel en de destructieve vaart van de digitaliseringdus beter met enig voorbehoud. Verschillende boekhandelaars benadrukken alleszins dat er in hun geval geen sprake is van een negatieve spiraal en dat de digitalisering tot nu toe nauwelijks van aantoonbare invloed is op bezoek- of verkoopcijfers.

Toch waarschuwen velen voor naïeve gemakzucht: onafhankelijke boekhandels kunnen (in het beste geval) teren op een reputatie, maar in een vluchtig, meer en meer door technologie bevlogen tijdperk moet de boekenverkoper steeds aandachtiger zijn voor zijn bestaande commerciële en digitale basisuitrusting. Essentieel voor de boekhandel is zijn website, maar genoeg zelfstandigen bewijzen dat het permanente bespelen van sociale media minstens even efficiënt is om potentiële klanten te lokken. De uitbouw van een informatieve en aantrekkelijke website kost evenwel tijd en geld, wat zelfstandige boekhandelaars niet altijd tot hun beschikking hebben. Extra (financiële en logistieke) ondersteuning, eventueel met de hulp van de Vlaamse overheid en Boek.be, blijft dus welkom.

 

Karel De Sadeleer is leerkracht Nederlands. Hij publiceert spaarzaam kritisch werk.

^ Terug naar boven
 

Reacties

Een flagrant geval van

Een flagrant geval van 'selectief' (slordig, kwaadwillig?) citeren uit mijn stuk in DWB. Ik ben een vurig pleitbezorger van de onafhankelijke boekhandel, zoals mag duidelijk worden uit de laatste zinnen van het stuk: 'Ook van een nieuw boek kun je zeggen dat het als gegoten moet zitten. Nergens anders dan in de zelfstandige boekhandel kun je dat even proberen, door het vast te nemen, te besnuffelen, er enkele bladzijden in te lezen of met de boekhandelaar te praten. Op die manier wordt de onafhankelijke boekwinkel het pashokje van je bibliotheek, de paskamer van je geest.'

Post new comment

The content of this field is kept private and will not be shown publicly.
  • Web page addresses and e-mail addresses turn into links automatically.
  • No HTML tags allowed
  • Lines and paragraphs break automatically.

More information about formatting options

Als maatregel om geautomatiseerde spamrobotten tegen te gaan, vragen wij u het huidige jaar in te vullen. Op die manier kunnen we uw bericht onderscheiden van spam.
By submitting this form, you accept the Mollom privacy policy.