Give it to 'em in black and white

Het moet zowat het mooiste zijn dat je te zien kunt krijgen als het gaat om Amerikaanse muziek uit de twintigste eeuw: Johnny Cash en Louis Armstrong die in 1970 samen 'Blue Yodel #9' spelen, een nummer van Jimmie Rodgers, 'the father of country music'. Armstrong is op dat moment al zeventig jaar oud en zal tien maanden later sterven. Zijn dokters hadden hem geadviseerd geen trompet meer te spelen, maar zoiets vraag je uiteraard niet van een muzikant. Het allermooiste zijn echter de momenten waarop Armstrong de trompet even stilhoudt en Cash volgt wanneer die Rodgers' karakteristieke jodel inzet. Wat hij dan doet kun je misschien bezwaarlijk zingen noemen, maar het is wel van de meest zuivere en ontroerende muzikaliteit.

KLEURRIJKE WHITE MAN'S MUSIC

Vorig jaar kwam een tweedelige dvd uit met daarop hoogtepunten uit de Johnny Cash Show, die tussen 1969 en 1971 op de Amerikaanse televisie te zien was. Om een of andere reden heeft dit pareltje het niet tot in de Belgische winkelrekken gebracht, maar in deze tijden van online winkelen hoeft dat gelukkig geen onoverkomelijke belemmering meer te zijn. Voor wie na de succesvolle biopic Walk the Line (2005) wel eens zin heeft in het origineel, is dit dan ook een uitgelezen kans. Je krijgt Johnny Cash in topvorm te zien: een innemende gastheer met een onwaarschijnlijke podium- en televisieprésence, en uiteraard een geweldige zanger. Maar de tv-show is meer dan enkel Johnny Cash: het is zijn persoonlijke hommage aan Amerikaanse muziek. Door de keuze van de diverse muzikale gasten geeft hij haar geheugen concreet vorm en leert hij je daardoor vooral op een verfrissend andere manier naar die muziek kijken. Rond 1970 zat de mainstream countrymuziek al een heel tijdje in de greep van het verstikkende en strikt hiërarchische Nashville-systeem, waarin voor een geluid gekozen werd dat volledig gestroomlijnd en van alle potentiële tegendraadsheid ontdaan was. Het is deze vorm van country die het in de culturele verbeelding tot de white man's music bij uitstek maakte — en nog steeds maakt. In Cash' tv-show, ook opgenomen in Nashville, krijgen we echter een veel kleurrijker beeld te zien. De grootste countrysterren komen langs en tonen wat voor geweldige zangers ze eigenlijk stuk voor stuk zijn. Tegelijkertijd krijgen we ook alternatieve artiesten zoals Bob Dylan, Neil Young, James Taylor, Tony Joe White (een heerlijke versie van 'Polk Salad Anne' in duet met Cash) of Joni Mitchell te zien. Daarnaast zijn er de nieuwe gezichten die in de jaren zeventig countrymuziek even terug in een spannender richting zouden sturen, zoals Kris Kristofferson en Waylon Jennings — geef in het onovertroffen YouTube de trefwoorden 'Waylon Jennings mental revenge' in om een keer te zien hoe cool countrysterren ook konden zijn). Maar het is vooral in momenten zoals het duet met Louis Armstrong dat je het andere gezicht van country als krachtige en originele muziekstijl leert kennen.

DE KRACHT VAN HET JODELEN

Voor ze het nummer inzetten, is er een korte dialoog waarin Cash Armstrong laat vertellen hoe hij in 1930 de oorspronkelijke versie van 'Blue Yodel #9' met Jimmie Rodgers opnam. Hij vertelt hoe hij Rodgers al lang kende wanneer hij hem op een ochtend tegenkomt 'and Jimmie said: man I feel like singing some blues. And I said: okay daddy, you sing some blues and I'm gonna blow behind ya'. Het is een gedenkwaardig beeld: de vader van de countrymuziek die de blues had, en daarom samen met de jazzpionier een nummer jodelt. Tot groot jolijt van Cash zegt Armstrong voor ze aan hun eigen versie beginnen nog over het publiek, in de zaal en thuis voor de tv: 'I say: we give it to 'em in black and white'.

Als je naar Jimmie Rodgers' jodel luistert, kun je met recht de vraag stellen of er eigenlijk wel een essentieel verschil is met bijvoorbeeld de manische zang van blueslegende Robert Johnson. Het klinkt uiteraard heel anders, maar het drukt op een even mysterieuze manier iets uit dat niet gezegd kon en daarom gezongen moest worden. Het gaat om een stem die iets aan de oppervlakte brengt dat aan taal als louter geestelijk tekensysteem ontsnapt — in het jodelen zit een levenskracht die direct teruggaat op het noodzakelijk aanwezige, en bovendien vaak erg trotse zingende lichaam. En zowel bij Rodgers als bij de bluespioniers is dit 'iets' op een onmiddellijke manier geworteld in het leven van de lagere klassen in het vroeg twintigste-eeuwse Amerika.

In Rodgers' muziek hoor je dan ook duidelijke echo's van de vroege bluesmuziek. Tegelijkertijd moest ook nog voor de bluesmuzikanten het idiote bluespurisme uitgevonden worden. Leadbelly bracht in de jaren dertig zijn blanke bewonderaars tot wanhoop door naast de 'authentieke' blues ook evergreens te zingen — wat een toenmalige recensent tot het veelzeggende besluit bracht dat 'already the pure n----r in him shows signs of being corrupted.' En Robert Johnson werd door een muzikant die met hem rondreisde omschreven als dol op countrymuziek, een echte 'polka hound', en bovendien een grote fan van Jimmie Rodgers.

The Johnny Cash TV Show, Sony BMG music entertainment

ECHTE MANNEN

Dat Louis Armstrong meespeelde op een nummer van Rodgers, hoeft ons dus eigenlijk niet te verwonderen, en de grap waarmee hij het nummer op de Johnny Cash Show inleidt, heeft misschien wel meer dan één dubbele bodem. Het is in ieder geval een erg geestige verwijzing naar het hokjesdenken dat muziekgenres in een moeite door ook naar ras catalogiseert. Als Amerika echter haar gezicht heeft gegeven aan twintigste-eeuwse populaire muziek, dan is het in de eerste plaats dat van een spannende melting pot. Uiteraard zijn er genreverschillen en hebben zowel blues als country zich uitgekristalliseerd tot een vaak erg herkenbaar eigen idioom. Maar uiteindelijk gaat dit om manieren om bepaalde gevoelens te vertalen en vertolken — en gelukkig zijn mensen tot een rijk scala aan gevoelens in staat. De mooiste definitie van waar het in countrymuziek heel specifiek om gaat, wordt misschien wel gegeven door Ray Charles, voor hij in de Johnny Cash Show een schitterende versie brengt van Cash' grote hit 'Ring of Fire'. Ray Charles, jawel, de grondlegger van rythm 'n blues: 'City love ain't quite like country style'.

Een bijzondere plaats in de Johnny Cash Show is weggelegd voor vaste gast 'the fantastic mister' Carl Perkins. De blik in de ogen van een nog wel erg jonge Eric Clapton is onbetaalbaar wanneer hij samen met Cash en Perkins 'Matchbox' speelt, één van de rock 'n roll klassiekers van deze laatste (die ook de auteur is van 'Blue Suede Shoes'). Het is duidelijk wie hier de echte mannen zijn, en wie zijn best doet om er ook een te worden. De invloed van Perkins op de Britse golf uit de jaren zestig is moeilijk te overschatten, met naast Clapton ook The Beatles als grote fans. Hij is er meteen het bewijs van hoe de vroegste rock 'n roll met minstens een volledig ('rockabilly') been in de countrymuziek stond.

Countrymuziek kruiste het pad van de vroegste rock 'n roll nog op wel meer manieren. De eerder genoemde Waylon Jennings had als bassist in de groep van die andere rock 'n roll pionier Buddy Holly ook op het vliegtuig moeten zitten 'the day the music died', toen Holly's vliegtuig crashte, maar Jennings had zijn zitje afgestaan aan Ritchie 'La Bamba' Valens — met als afscheid voor Holly het redelijk onwaarschijnlijke als grap bedoelde 'I hope your 'ol plane crashes'. In de Johnny Cash Show brengt Jennings ook nog eens een lichtjes onderkoelde maar erg stijlvolle versie van Chuck Berry's rock 'n roll klassieker 'Brown Eyed Handsome Man'. Het is dus allesbehalve toevallig dat de opkomende countryster Johnny Cash, net zoals Carl Perkins, Jerry Lee Lewis en Elvis Presley, in de jaren vijftig verbonden was aan het legendarische Sun-label in Memphis, waar ze ook tezamen hun beruchte million dollar quartet jamsessie deden. Jerry Lee Lewis komt trouwens ook langs in de Johnny Cash Show, om nog een keer te illustreren hoe de rock 'n roller meer dan zomaar een muzikant ook een identiteit is die een op het randje van zelfdestructieve energie en gevaar uitstraalt. 'I've never seen anything like it', zegt Cash duidelijk gemeend over hem, wanneer hij hem introduceert. Als er echter één iemand de oer-incarnatie is van deze persona, dan is het misschien wel Hank Williams, zonder twijfel de grootste countryzanger aller tijden. In 1953 op zijn negentwintigste gestorven na een leven vol drugs en drank, liet hij tegelijkertijd een songcatalogus na die de essentiële popsong voorgoed definieerde. Leonard Cohen drukte de positie van Williams in de canon van de populaire cultuur als volgt uit in 'Tower of song': 'I said to Hank Williams: how lonely does it get? / Hank Williams hasn't answered yet / But I hear him coughing all night long / A hundred floors above me / In the tower of song.'

Hank Williams heeft dan misschien nog niet geantwoord, maar dat hoeft hij ook niet (al krijg je op de dvd wel een filmfragment te zien en een optreden van zijn zoon, die een aantal nummers van zijn vader brengt). Hij heeft namelijk voor eens en altijd getoond wat de kracht van twee en een halve minuut kan zijn, wanneer ze met een gitaar en een stem gevuld worden. In die fantastische traditie neemt de Johnny Cash Show heel bewust plaats. Door zijn huwelijk met June Carter, de dochter van de legendarische Maybelle Carter die samen met haar schoonbroer en -zus de originele Carter Family vormde, stond Cash bijna letterlijk centraal in het nog levende geheugen van de countrymuziek. De erg vitale zeventigjarige Maybelle was dan ook een regelmatige gast in de show (net zoals haar dochter uiteraard). Op de dvd wordt ze telkens gevolgd door jonge twintigers, eerst een keer door Neil Young, daarna door Tony Joe White. Het zijn dit soort juxtaposities die Cash' respect voor die traditie tonen, door haar als iets essentieel levends te beschouwen.

'SHUT UP AND SING!'

Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat toen Bob Dylan door een deel van de folkwereld werd uitgespuwd omdat hij de elektrische gitaar had opgepakt en zogenaamd de authentieke traditie verraadde, Johnny Cash een brief schreef naar een van de toonaangevende folktijdschriften met de vriendelijke suggestie: 'Shut up and let him sing!'. Vandaag kennen veel mensen hem waarschijnlijk vooral van de zeer succesvolle 'American Recordings', waarop hij op het einde van zijn leven bij momenten zeer aangrijpende covers van recente pop- en rocksongs afwisselde met traditionele country- en folknummers. Deze dvd toont dat hij geen hippe producers nodig had om tot dit soort van ideeën te komen. Het weerspiegelt eerder op een heel natuurlijke manier zijn algemene attitude ten opzichte van populaire muziek.

Een van de mooiste dingen aan de dvd is de liefde waarmee Cash zijn gasten ontvangt, en die zij telkens meer dan dubbel aan hem teruggeven. Het is duidelijk dat hij als een bijna spirituele vaderfiguur gezien werd door veel van zijn collega's (in het geval van Hank Williams jr. zelfs heel letterlijk). Het charisma van de man spat van het scherm, en zou alleen al de aankoop van de dvd rechtvaardigen. Maar zijn meerwaarde ligt er vooral in dat hij ook toont waar een deel van dat charisma vandaan komt. De man die daar op scène staat, draagt de muziek die hij zingt werkelijk, net omdat ze vanuit respect en liefde vertrekt. Het is country- en bluesmuziek in die onmiskenbare mengeling van eenzaamheid, eenvoud en trots. Maar het is vooral populaire muziek omdat ze dat belichaamt in de singuliere individualiteit van de zanger die we tegelijkertijd allemaal zijn — op z'n minst in onze diepste verbeelding.