Een digitaal archief voor een minzame professor

Hoe ontsluit je een levenswerk? Die vraag drong zich op bij het overschouwen van de omvangrijke intellectuele nalatenschap van filmprofessor André Vandenbunder: talloze teksten, het resultaat van decennia onderzoek. Sinds het begin van de jaren 1960 gaf Vandenbunder les aan het toenmalige RITCS en het Filmmuseum Brussel, waar hij zijn eigenzinnige filmvisie optekende in gestencilde hand-outs. Bedacht en geschreven in zijn werkkamer, omringd door duizenden boeken en de rook van zijn onafscheidelijke pijp. Vandenbunders weduwe schonk de cursussen en de boekencollectie aan de Universiteit Antwerpen, met de vraag om dit erfgoed beschikbaar te stellen voor een breed publiek.

PIONIER VAN DE FILMTHEORIE IN VLAANDEREN

Zoals Conscience zijn volk leerde lezen, zo leerde Vandenbunder zijn studenten film kijken

Zoals Conscience zijn volk leerde lezen, zo leerde Vandenbunder zijn studenten film kijken. Generaties filmliefhebbers maakten kennis met zijn rigoureuze filmanalyse, gebaseerd op close reading en het steeds herbekijken van zorgvuldig uitgekozen fragmenten. Geestdriftig ontrafelde hij het oeuvre van grootmeesters: Bergman, Bresson, Dreyer, Godard en bovenal Eisenstein. Zijn analyses zaten ingebed in een filmtheoretisch kader, met een bijzondere focus op semiotiek: samen met Christian Metz vroeg hij zich af of film, zoals taal, werkt met codes en conventies die we moeten interpreteren. Vandenbunder vond dat je film niet mocht ‘calqueren’ op de structuur van taal, maar ontwaarde wel een goed analyse-instrument in de semiotiek van de Amerikaanse filosoof Charles Peirce, wiens werk hij in Vlaanderen introduceerde. Vandaag zou Vandenbunder – altijd open van geest – allicht in dialoog treden met cognitieve filmtheoretici, die stellen dat film en taal fundamenteel verschillen. Filmtheorie stond voor de theoloog Vandenbunder ook nooit los van wereldbeschouwing en filosofie: een les over Eisenstein en Pudovkin ging net zo goed over shots en ritme als over marxisme en revolutie.

DIGITALE SCHATKAMER

De laatste jaren van zijn leven werkte Vandenbunder aan een magnum opus, maar tot een boek is het nooit gekomen. De geschonken nalatenschap had tot een postume boekpublicatie kunnen leiden, maar men koos voor een webarchief. Het hart van die website geeft inzage in vijftien cursussen die Vandenbunder doceerde tussen 1965 en 1988. Ze zijn beschikbaar als gescande documenten, waardoor hun typische look bewaard blijft: manuscripten getypt in een nostalgisch, ietwat smoezelig lettertype. Mooi dat het design van de webstek dezelfde sfeer uitademt. De site biedt ook een surplus: onduidelijke foto’s zijn voorzien van links naar scherpe originelen en vaak kun je doorklikken naar een filmfragment. Een aanklikbaar trefwoordenregister – van A bout de souffle tot Zvenigora – tovert een lijst relevante cursuspassages tevoorschijn. Vandenbunders geschriften worden aangeboden zoals hij ze beoogde, als ondersteuning bij het subject van zijn discours: de film.

WORK IN PROGRESS

Ook voor wie zich de tanden stukbijt op Peirceaanse semiotiek, biedt dit wijd vertakte webarchief een schat aan informatie. De bewuste keuze voor een digitale ontsluiting, en niet voor de finaliteit van een papieren publicatie, sluit perfect aan op de visie van Vandenbunder. Hij zag zijn geschriften als voorlopige hypothesen die ‘bijgesteld en gefalsifieerd’ zouden worden. Zijn wetenschappelijk project kan worden voortgezet op deze site, die hopelijk uitgroeit tot een levendig forum van filmtheoretische dialoog. Dat zovelen zich hebben ingezet om Vandenbunders gedachtegoed te ontsluiten, heeft niet alleen te maken met de intellectuele waarde ervan, maar ook met de minzaamheid waarmee de man zijn cinefiele opvolgers steevast steunde en inspireerde.

André Vandenbunder. Filmstudies 1966-1995. Het wetenschappelijk archief van een pionier van de filmtheorie en -semiotiek in Vlaanderen: www.andrevandenbunder.be
Gerealiseerd door de Onderzoeksgroep Visual Studies and Media Culture (UA) i.s.m. de Vlaamse Dienst voor Filmcultuur.

Tim Deschaumes is docent bij de Vlaamse Dienst voor Filmcultuur (www.anatomievandefilm.be).