Don't try this in art: 30 not dones

We vroegen aan honderd culturo’s: wat is volgens jou niet gepermitteerd in jouw kunsttak of in het culturele veld tout court? Hier de dertig antwoorden die de censuurcommissie overleefden.

‘Het zou not done zijn een kunstwerk te maken waarin de Nederlandse regeringspartij CDA positief uit de verf komt. Maxime Verhagen oprecht opvoeren als een goed mens is not done.’
Walter Bart, acteur en theatermaker bij Wunderbaum

‘Mijn laatste not-done-ervaringen waren de “geteleviseerde” Vietnamoorlog, het theaterwerk van onder meer Reza Abdoh, Ron Athey en Christoph Schlingensief en de artistieke statements van Joseph Beuys of Andy Warhol.’
Cis Bierinckx, artistiek directeur Beursschouwburg

‘Ik herinner me een heel vroege “wijze raad” van een collega, die zei dat ik “gevaarlijk bezig” was met het kopiëren van andere kunstenaars. Ik heb me nooit laten weerhouden door iets wat anderen mij hebben afgeraden. Integendeel. In het afraden zat vaak een stimulans om wat ik uit mijzelf deed, en wat uit conventie tegengehouden werd, halsstarrig vol te houden en te vervolmaken.’
Koen Broucke, beeldend kunstenaar en historicus

‘Wanneer ik op het theaterpodium, bijvoorbeeld in mijn show Lieven Debrauwer eindelijk zwanger, als mezelf commentaar geef op het publiek of het zelfs bijna uitkaffer, merk ik dat dat soms in verkeerde aarde valt. Wanneer ik dat als een personáge doe, vinden mensen het hilarisch.’
Lieven Debrauwer, cineast

‘Genuanceerdheid is not done, stelligheid is in. Het is mij de voorbije seizoenen regelmatig opgevallen hoeveel mensen stellig beweren dat (het vertellen van) verhalen in theater passé is. Er wordt heel meewarig gereageerd als een voorstelling verhalend is, en zeker als ze lineair verhalend is. Terwijl pakweg in een soap de flashback nog steeds als een experimentele en risicovolle ingreep wordt beschouwd, en de meeste (jonge) theatermakers zichzelf wel als verhalenvertellers profileren in hun cv of tijdens gesprekken. Het is dus blijkbaar not done om een maker zijn eigen parameters te laten bepalen, afhankelijk van wat hij wil vertellen.’
Dirk De Lathauwer, artistiek leider fABULEUS

‘In theater is het not done om de realiteit als realiteit te laten zien, zonder een laag metaforiek errond. De illusie van het toneel dient bewaard te blijven, zodat iedereen het gevoel krijgt dat alles voorzien is, en dus niet echt. Theater moet bedacht, gecontroleerd en dus veilig zijn. Een andere vorm van not done is het weglaten of uitstellen van een catharsis. Het is not done de catharsis niet binnen het eerste anderhalf uur van de voorstelling mee te geven, bijvoorbeeld achteraf online of twee weken later in een briefvorm. Ook fysiek is het not done dat je mensen geen overzicht geeft van het geheel van de voorstelling. Ze moeten alles kunnen zien.’
Lucas De Man, theatermaker bij Stichting Nieuwe Helden

‘Na het eten rook ik graag een sigaretje. Ook na een voorstelling. En ervoor. Maar niet in openbare ruimtes. Mensen gaan zelfs luid hoestend buiten: een roker heeft altijd ongelijk. Ik rook niet in het bijzijn van mijn kinderen, die worden wel twee keer per dag verstikt door de uitlaatgassen van pendelaars. Verder werkt het woord “staatshervorming” bij veel collega's als een rode lap op een stier. En ook het woord “brug”.’
Sara De Roo, actrice en theatermaakster bij Tg STAN

‘Gerard Reve was een der laatste sterrenwichelaars die zijn horoscoop raadpleegde en dan ook nog eens de katholieke God van de Joden aanbad. Geen enkele intellectueel of kunstenaar zal heden ten dage nog reppen over esoterie, occultisme, een parallelle werkelijkheid. Professor Vermeersch en Patrick De Witte liggen op vinkenslag. Ik ben, denk ik, de enige die nog durft te bekennen: “to trust in God I seek”. De onmogelijkheid van het fysieke bestaan van het heelal dwingt ons om irrationeel te zijn.’
Luc De Vos, singer-songwriter Gorki, columnist en auteur

‘De jongste jaren is het totaal niet meer toegestaan dat je een Vlaamse film afkraakt of gewoonweg slecht vindt. Het aanbod is veel groter, breder en beter dan vroeger, maar – eerlijk is eerlijk – er worden nog altijd belabberde Vlaamse films gemaakt. Door alle hoeraberichten die vooraf over films gelanceerd worden in de media, ben je bijna de vijand als je eerlijk een (negatieve) mening formuleert.’
Michel Follet, radiomaker

‘Ik denk dat instrumentalisering van kunst zowat het ergste is wat je in Vlaanderen kan aankaarten. De minste suggestie dat kunst voor iets zou kunnen worden ingezet en dus niet totaal autonoom en onafhankelijk functioneert, leidt tot spirituele verbanning naar … Groot-Brittannië. Daar koos de Arts Council al in de jaren 1980 voor een massale en efficiënte vaccinatie tegen instrumentalitis. Over de homeopathische campagne van de Vlaamse Regering in de periode 2000-2009 wordt nog steeds druk gecongresseerd.’
Guy Gypens, artistiek directeur Kaaitheater

‘Bij een aantal theatermakers en -liefhebbers leeft nog altijd het idee dat diepgang, ernst, gevoeligheid, oorspronkelijkheid en oprechtheid geen plaats hebben als er ook gelachen wordt. Zeker wanneer ze zich omgeven weten door veel mensen die behoorlijk moeten lachen, verdwijnt de openheid om een voorstelling te (h)erkennen als waardevol. Zelfs het idee dat het iets zou kunnen betekenen, verdwijnt. Wat overblijft is verwijt, veroordeling en het comfortabele gevoel van ergens boven verheven te zijn. De lach is dan de vijand.’
Wim Helsen, stand-upcomedian

‘Als je elektronische muziek maakt, en je daarmee spijtig genoeg automatisch tot het dance-genre behoort, dan is het vooral not done om een originele sound te hebben die elementen van oneindige onderverdelingen bevat. Als je dan “anders” wil zijn, dan moet dat ook gebeuren volgens de regels van het “anders zijn”. Dubstep is een tijdje vernieuwend geweest, tot iedereen het begon op te nemen, en dubstep zijn distinctieve karakter verloor. Originaliteit is enkel toegestaan als je binnen de lijntjes kleurt. Het is not done om eigenzinnig te zijn.’
Kristof Michiels aka 4T4, dj en producer

‘Lang geleden speelde ik in enkele Marokkaanse muziekgroepen. Een Vlaamse buikdanseres, die regelmatig gevraagd werd om op te treden op bedrijfsfeesten in het thema van Ali Baba of 1001 nachten, vroeg ons dan om haar live te begeleiden. Dat deden we toen wat graag, omdat we elke frank konden gebruiken. Toch heb ik enkele keren mogen ondervinden dat échte Marokkanen meenemen naar een Soirée Orientale not done is. Liever fake dan echt.’
Luc Mishalle, muzikant en componist (MET-X)

‘Hoe ga je om met vernieuwing in de literatuur, in een omgeving waarin nagenoeg niets nog not done is? Geen openlijke masturbatie (Philip Roth) of groepsverkrachting van een twaalfjarige (Bret Easton Ellis) kan nog choqueren. Weinig tot niets. Maar aan racisme en integratie wordt voorlopig niet getornd. Schrijf een roman over de uitroeiing van de Arabische gemeenschap in West-Europa, inclusief een tweede Holocaust, en “De Dood van de Auteur” van Roland Barthes zou wel eens geherinterpreteerd kunnen worden. Racisme, daar blijven de grenzen van het extreme beter onaangeroerd.’
Frederick Morel, debutant bij Artus met Het reuzenrad

‘Het is not done dat de kunstenaar meer en meer in de schaduw staat van de galerie, het instituut, de curator en de staat. Dat beperkt de bewegingsruimte van de kunstenaar. Hij wordt gedwongen om in de voorgeschreven format zijn werk te maken en te presenteren.’
Peter Puype, beeldend kunstenaar

‘Mijns inziens zijn er geen taboes. Alles hangt af van wat het eindresultaat is en of dat aanspreekt. Er zijn misschien wel dingen die op het eerste gezicht moeilijk liggen: metal, Nederlandstalige en groteske stadionrock. Maar als je de sterktes van die genres kan overwinnen, is eigenlijk alles mogelijk.’
Maarten Quaghebeur, muziekprogrammator en -producer

‘Niets is gepermitteerd. Alles is not done. Op poëtische wijze over de concentratiekampen nadenken, is de enige juiste manier, een grap publiceren over Auschwitz is not done, al bevat die plaatsnaam het woord “witz”. We leven in een hoogst symbolische wereld.’
Herr Seele, kunstenaar

‘Wat in de kunsten not done heet, is eenvoudigweg (nog) niet gebeurd. Eén rol die de kunstenaar zich kan toe-eigenen is te experimenteren, en mislukken maakt daar deel van uit.’
Ive Stevenheydens, curator Argos Centrum voor Kunst en Media

‘Een niet-aflatende bron van ergernis blijft de literaire disclaimer. Schrijvers die voor aanvang van hun verhaal de noodzaak voelen om te waarschuwen dat de beschreven personages niet noodzakelijkerwijs overeenkomsten vertonen met bestaande personen. Fictie behoeft geen ontkenning. Laat de interpretatie aan de lezer.’
Stephan Ter Borgt, debutant bij Prometheus, ex-redacteur Propria Cures

‘Het taboe van het geëngageerde theater is dat het vrijblijvend preken voor eigen parochie is geworden. Het is makkelijk om aan te wijzen wat er fout is in de wereld, maar wie zet zijn of haar publiek daadwerkelijk aan tot handelen? Voorstellingen als Mightysociety8 en Krenz signaleren het probleem, maar welke maker durft de volgende stap te zetten? Wie de stap zet naar activistisch kunstenaarschap, mag zich werkelijk iconoclast noemen.’
Simon van den Berg, theatercriticus Het Parool

‘Het is not done om “nieuwe” sectorwoorden niet te gebruiken. Overal lees je zinnen als: “De kunstenaar is een creatief ondernemer die innovatief werk maakt dat zich verhoudt tot het kunstenveld als een marketeer tot zijn concurrenten/consumenten. Publiek? Dat zijn je eerste stakeholders.” Je leest het in zowat elke podiumvacature. Te ver doorgedreven profilering van kunstenhuizen mag dan passé zijn, met die nieuwe marketeer-woorden presenteert elk huis helaas ongeveer hetzelfde. Zo worden alle organisaties inwisselbaar en zelfs verplaatsbaar.’
Vincent Van den Bossche, communicatiemedewerker fABULEUS

‘In de gloria (1996) van de KOE was een stuk over het geluk en dus over het ontbreken van een probleem. Nog voor het probleem zich aankondigde, werd het al opgelost. Een haast euforische toestand die anderhalf uur duurde. Het publiek verwachtte elk moment een kanteling, maar die kwam er niet. Het eindigde in een orgiastische piek van positivisme. De voorstelling veroorzaakte na afloop zowel vrijende koppels in de zaal als boze reacties. Een hele voorstelling zonder één enkel probleem bleek voor bepaalde mensen echt not done, want totaal onnatuurlijk. Niet alleen leed, maar ook geluk is maar in een beperkte dosis te “capteren”.’
Peter Van den Eede, acteur-theatermaker bij de KOE

‘Alles kan en mag. Misschien moeten we ons eerder de vraag stellen: door welk socio-politiek systeem wordt een bepaald handelen bepaald en mogelijk gemaakt?’
Michiel Vandevelde, danser P.A.R.T.S.

• Het curatoriële concept van de laatste Biennale van Venetië, ‘Illuminations’, dat zich na vier generaties gastarbeiders in Europa anno 2011 nog vragen stelt over het feit dat identiteitsvorming tegenwoordig niet langer samenvalt met nationaliteit? Done but not done.
• De eindeloze veelheid aan té algemene (of net té subjectief-specifieke) themata binnen groepstentoonstellingen, die eerder het resultaat lijken te zijn van een hyperindividuele curatoriële keuze, in plaats van getoetst te zijn aan hun eventuele relevantie voor een toekomstige kunstgeschiedenis? Done but not done.
• De grote vormelijke/inhoudelijke gelijkheid tussen een nog groter aantal (jonge) kunstenaars die gebiologeerd zijn door een ‘neo-conceptuele’ beeldtaal, zonder zich vragen te stellen over (de relevantie van) hun eigen artistieke pedigree? Done but not done.
• De zeer waardevolle ‘vrijheid van interpretatie’ (door de toeschouwer), die bijna tot een gimmick verworden is door een manifest teveel aan onderling inwisselbare omkaderende informatie? Done but not done.

‘Het blijft me verbazen hoe zelden de theatergezelschappen nog echte en oprechte personages opvoeren. Steeds is er afstand, steeds is er stilering, steeds is er fragmentatie. Zo lijken esthetiek of concept pure verbondenheid te verhinderen. Die impliciete not done geeft overigens alle ruimte aan mindere gezelschappen of amateurtheaters. Zij vullen de leemte, met wisselend resultaat.’
Jo Vermeulen, Antwerps gemeenteraadslid (sp.a)

‘Binnen het theater is het perfect mogelijk om vrouwenrollen door mannen te laten vertolken en andersom. Niet zo in de opera. Daar is het not done om als countertenor de rol van pakweg Nanetta te zingen – ook niet in het kader van een librettolezing waar juist alle conventies in twijfel getrokken worden, en voor één keer niet de muziek maar het woord primeert. Het “uitwendige oor” van sommige operaliefhebbers en operarecensenten is blijkbaar veel gevoeliger dan wat Goethe “het innerlijke oor” noemde.’
Judith Vindevogel, artistiek leider Walpurgis

‘Het is in de pers erg bon ton om met Milk Inc. en Superfans te lachen, maar niet met Soulwax of Triggerfinger. Hetzelfde geldt voor tv: we kunnen lachen met VT4 en VTM, maar niet met Canvas. En niet te vergeten, the mother of all not dones van 2011: provoceren over de ramp van Pukkelpop. Er zijn zelfs journalisten op staande voet ontslagen wegens een kritisch stuk. De eerste maanden hing er een soort van heilig raketschild over Chokri en de zijnen. Terwijl er wel weer gelachen kan worden met Herman Schueremans.’
Micha Volders, muzikant bij Vermin Twins

‘Onlangs zag ik de film Deux ou trois choses que je sais d'elle (1967) van Jean-Luc Godard terug. Zowel vormelijk als inhoudelijk experimenteert Godard op een manier die vandaag wellicht niet gesmaakt zou worden. De film is openlijk opgebouwd rond de ideologische overtuiging van de filmmaker. Wanneer je vandaag in een Vlaamse film of theaterproductie heel expliciete maatschappijkritiek zou formuleren en je ideologisch zou positioneren, is de kans erg groot dat je genadeloos wordt neergesabeld. Vreemd eigenlijk: hoe sterker het metaforische beeld- of taalgebruik, hoe groter de kans dat je werk als heel “kunstzinnig” wordt beschouwd.’
Dominique Willaert, artistiek leider Victoria Deluxe