Kunnen rockmuziek en catharsis hand in hand gaan? Met zijn optreden in de Ancienne Belgique afgelopen maart bewees Nine Inch Nails in elk geval dat het antwoord volmondig 'ja' kan zijn. In zijn Poëtica dicht Aristoteles het begrip 'catharsis' een centrale plaats toe. Volgens hem wekt een tragedie idealiter angst en medelijden op en bevrijdt zij zo de kijker van diezelfde gevoelens. Een tragedie brengt de kijker tijdelijk uit evenwicht met als enige doel dat evenwicht te herstellen. Aristoteles schreef zijn Poëtica met het treurspel in het achterhoofd, maar zijn denkoefening is zonder twijfel ook van toepassing op muziek.
In mijn platenkast staan alvast drie 'catharsisplaten' — platen die bij elke luisterbeurt, telkens opnieuw, iets met me doen, die een effect hebben dat ook na het laatste nummer nazindert. Het bloedstollend valse Tonight's the Night van Neil Young, en de allesverschroeiende mini-lp Beaster van Sugar zijn zo'n platen. Minstens even groot was de schok toen ik voor de eerste maal The Downward Spiral van Nine Inch Nails beluisterde. Boven een maalstroom van pompende beats, jachtige elektronica en scheurende gitaren, fluisterde en schreeuwde een zanger de wereld van zich af.
Hoewel Nine Inch Nails (of NiN voor de fan — een afkorting kerft nu eenmaal makkelijker) officieel een band is, is het in eerste instantie het eenmansbedrijfje van producer, zanger en multi-instrumentalist Trent Reznor. Al bijna twee decennia lang fungeert NiN als Reznors uitlaatklep voor de mentale drab in zijn hoofd en, vooral, in zijn onderbuik. Die smurrie dient hij in grote dosissen aan zijn luisteraar toe, in zo'n mate dat het bij elke luisterbeurt van The Downward Spiral even slikken is. Maar enkel door te slikken, verdwijnt de slechte smaak.
Grasduinend op het net vind je heel wat hagiografische levensbeschrijvingen die de kiemen van Reznors muzikale talent in zijn vroegste levensjaren leggen: amper had hij zijn eerste luier om de lenden of hij speelde al piano. En wanneer hij als puber bijkluste als klusjesman in de Right Track Studio, kon studiobaas Bart Koster niet anders dan versteld staan over de concentratie waarmee Reznor toiletten en vloeren schoonmaakte: 'he is so focused in everything he does — when that guy waxed the floor it looked great.' In elk geval kreeg Reznor van Koster de toelating om na sluitingstijd de studio te gebruiken en kon hij, op zijn eentje, de eerste demo's voor het latere Pretty Hate Machine (1989) maken.
Pretty Hate Machine sloeg, mede dankzij het succes van de single 'Head Like a Hole', in als een bom. Reznor slaagde erin jarenzeventignoise te injecteren met een stevige scheut pop en deinsde er niet voor terug elektronica en snoeiharde gitaren door elkaar te weven. Met zijn industrial rock legde Reznor op die manier de basis voor de cross-overmuziek van de jaren 1990, een invloed die tot vandaag schromelijk onderschat wordt. Het unieke geluid van Pretty Hate Machine legde hem alvast geen windeieren: Reznor werd een gegeerd producer (zo werd hij al snel ingelijfd door shockrocker Marilyn Manson) en werd steeds vaker gevraagd voor soundtracks van films (Lost Highway, Natural Born Killers) en videogames (Doom).
Het magnum opus van Nine Inch Nails is zonder meer het nooit geëvenaarde The Downward Spiral (1994), een uiterst beklemmende maar bij momenten bloedmooie plaat die opgenomen werd in het huis waar de Manson Family Sharon Tate vermoordde. Een sinistere omgeving die zonder twijfel van grote invloed geweest is op Reznor, die je bezwaarlijk een vrolijke Frans kan noemen. The Downward Spiral is een conceptalbum dat het portret schetst van een personage dat langzaamaan de greep op zichzelf en op de wereld verliest. Wanneer ook drugs en seks ('I Wanna Fuck You Like an Animal') geen uitweg bieden, culmineert de vervreemding van het personage in zijn zelfmoord. Met The Downward Spiral schetst Reznor een haast Sadiaans universum waarin perversie, angst en vuige seks een muzikale gestalte krijgen. Uiteraard bevat de plaat heel wat autobiografische anekdotiek, maar ze is in de eerste plaats een beklemmende ervaring. Met de afwisseling van intimistische pianostukjes, gitzwarte lyrics en verpletterende walls of sound (zie bijvoorbeeld 'March of the Pigs') legde Reznor de blauwdruk voor zijn popgevoeligheid én voor zijn muzikale radicaliteit.
Het universum van Nine Inch Nails is vuil, donker en smerig. Er wordt gefolterd, misbruikt, geslagen. Bijvoorbeeld in de video voor 'Happiness in Slavery'. Die maakt overigens deel uit van de nooit uitgebrachte Broken Movie, een kortfilm die met zijn snuffmovie-esthetiek zonder meer het culminatiepunt vormde van Reznors bizarre fantasie. We zien performance-artiest Bob Flannagan een kamer binnenkomen. Hij ontsteekt een kaars, kleedt zich uit en maakt zich vast aan een machine die hem achtereenvolgens pleziert, foltert en doodt. Wat rest van zijn lichaam, verlaat de machine als een smerige smurrie. Plezier en pijn gaan hand in hand en elk genot is bij Reznor per definitie zelfdestructief.
Live houdt NiN het visueel iets bescheidener. Toch was het recente concert in de Ancienne Belgique een ronduit verpletterende ervaring, een muzikale pletwals, tegelijk heftig en mooi. Het concert begon aarzelend: wat aanvankelijk een soundcheck leek te zijn, ging vrijwel naadloos over in een eerste nummer. Aan gezeur, bindteksten of bisnummers heeft Reznor geen boodschap: het publiek kreeg meteen 'Mr. Self Destruct', 'Terrible Lie', 'Sin' en 'March of the Pigs' over zich heen. Ook live blijkt Trent Reznor een perfectionist te zijn: een uitgebalanceerd geluid, een strakke ritmesectie, een frenetieke gitarist die met zijn gitaar zwaait als was het een gevaarlijk oorlogsprojectiel, en kraakhelder stemgeluid. Het livegeluid is, wat sceptici ook mogen beweren, nog steeds uniek: elektronica en een klassieke rockbezetting worden op een schijnbaar evidente wijze met elkaar gecombineerd. De elektronica fungeert daarbij niet als opsmuk of versiering, maar vormt een integraal onderdeel van de muziek. Het resultaat is een muzikale pletwals die echter verrassend melodieus is en daarboven op gezette tijden onderbroken wordt door beklemmende intimistische stukken (met het mooie 'Hurt' als absolute hoogtepunt). Ook anno 2007 is een optreden van Nine Inch Nails een intense ervaring: Reznor en de zijnen hebben op hun publiek een impact die ik slechts zelden gevoeld heb in concertzalen. Nine Inch Nails komt hard aan, livenog veel meer dan op plaat, zeker als het over de nummers van de eerste twee platen gaat. Een catharsis is dan ook bij uitstek een collectief gebeuren, iets wat je samen beleeft, in het hier en nu. Het publiek dompelt zich collectief onder in de ontaarde wereld die Reznor en zijn kompanen muzikaal vorm geven.
Reznor mag dan in zijn muziek en in zijn teksten hevig koketteren met excessen allerhande, hij slaagt er niettemin in te ontsnappen aan elke vorm van pathetiek, hoe hard hij zijn zielenroerselen ook uitschreeuwt. Nergens klinkt Reznor zielig, altijd is hij gevaarlijk. En precies die evenwichtsoefening maakt van het beluisteren (of beter: het beleven) van Nine Inch Nails een (bescheiden) catharsis: de overdosis viezigheid die je als een natte brij over je heen krijgt gestort, maakt je op het einde van de rit alleen maar schoner. NiN injecteert de verbeelding van zijn publiek met een portie vunzigheid met als enige bedoeling er beter van te worden. En laat dat nu net de essentie van de catharsis zijn zoals Aristoteles die definieerde: evenwichtiger door een dosis onevenwicht, mooier door een overdosis lelijkheid. Of hoe vunzigheid toch een heilzame werking kan hebben
^ Terug naar boven
Post new comment